ايمني انبارهاي صنعتي در برابر آتش سوزي

مقدمه

درحالي كه همه از ايمني به عنوان يكي از اصول بسيار مهم ياد مي كنيم ولي پروژه‌هاي ايمن سازي به ندرت جايي درخور و مناسب در فهرست اولويتهاي يك كارخانه به خود اختصاص مي دهد. هنگامي كه كارخانه ها به ايمني در مقابل آتش سوزي مي انديشند، معمولا تصميم به پيروي از نشانه هاي مقابله با آتش و تنظيمات و كنترل آن به روشهاي معمول مي‌گيرند. زماني كه اين روشها را به درستي به كار گيريم و استفاده از آنها به طور قانوني اجباري شود ضريب ايمني در مقابل آتش سوزي در انبار به طور قابل ملاحظه اي افزايش مي يابد. تفاوت بين افت اندك سود مالي و ضرر ناشي از بروز فاجعه‌اي عظيم، خواه ناخواه همه كارخانه ها را به سوي به كارگيري دانش ايمني در مقابل آتش و استفاده از آن در طراحي انبار و فعاليتهاي عملياتي سوق مي دهد.

 

راههاي عملي

آنچه در زير آمده است، پيشنهادها و شرايطي است كه در بسياري از عملكردها و فعاليتهاي انبار استفاده مي شود. شايان ذكر است كه اجراي اين روشها به ميزان زيادي به ويژگيهاي انبار و تجهيزات و سرمايه شما بستگي دارد.
_ اگر چه ممكن است انبارهاي كوچك به طور قانوني به سيستم آبفشاني خودكار نياز نداشته باشند، ولي اين وسيله يكي از ابزارهاي استاندارد پراهميت در هر انباري است.

_ مواد ذخيره شده در سالن بايد در راهرويي به طول حداقل 100 و عرض حداقل 50 فوت نگهداري شوند.

_ راهروهاي با پايان بي استفاده نبايد درازايي بيش از 50 فوت داشته باشند.

_ در خلال عمليات ذخيره مجدد موجودي، استفاده از روشهاي دستي مانند كارتهاي موجودي (كانبان) براي جلوگيري از انباشت مواد در فاصله اي كمتر از 24 اينچ يا نصف عرض راهرو به‌كار مي رود.

_ استعمال دخانيات در انبار به‌كلي ممنوع است و علامتهاي « سيگار نكشيد» مورد نياز است.

_ مانند هر قسمت ديگري در فرآيند عملياتي درجه ايمني مقابل آتش سوزي به طور عمده از شيوه ها ، فرآيندها و آموزشهاي فراهم ديده شده به كاركنان تأثير مي پذيرد.

_ برنامه هاي تخليه: بسيار مهم است كه براي كارمندان به طور كامل مشخص سازيد هنگام وقوع آتش سوزي و يا شنيدن صداي آژير خطر از آنها انتظار انجام چه كاري را داريد. معمولي ترين عكس العمل كاركنان در اين مواقع توجه به سرپرستان و مديران و يا ساير كاركنان است تا ببينند آيا ديگران ساختمان را ترك مي كنند يا نه. بايد به كاركنان آموزش داد تا درصورت شنيدن صداي آژير سريعاً ساختمان را از طريق نزديك‌ترين خروجي ممكن ترك كنند. كارگران انبار معمولاً خروجي ويژه اي را كه به ندرت استفاده مي شود براي خود تعيين مي كنند. اين روش بسيار خطرناك است, چون مسلماً در اين صورت آنها زمان زيادي را براي نجات خود از دست خواهند داد. همچنين اگر از كاركنان خواسته شده باشد قبل از خروج از ساختمان كارهايي از پيش تعيين شده مانند خاموش كردن وسايل و تجهيزات كار را انجام دهند بايد به آنها آموزشهاي ويژه درمورد كار و ضمناً شرايط اضطراري ترك ساختمان داده شود.

_ آموزش : بايد به كاركنان محل قرارگيري و نحوه استفاده از كپسول‌هاي آتش نشاني آموزش داده شود. اين امر به خصوص در محيط هايي كه در آن منابع قابل احتراق و آتش‌زا قرار دارند از اهميت بالايي برخوردار است.
_ تراكم مواد اضافي و دور ريختني: توده هاي بزرگ مواد زائد و دور ريختني مي تواند خطري بالقوه براي بروز آتش باشد (همانطور كه جلوگيري از تخليه سازمان هم چنين است). براي انتقال اينگونه موادزائد بايد محفظه ها و كانتينرهاي كافي فراهم باشد و وظيفه اي مشخص به هر يك محول گردد. همچنين بايد مكانهايي براي ذخيره پالتها، صندوقها و وسايلي مانند آن در نظر گرفته شود.

_ در نظر گرفتن طبقه اي خاص براي استقرار و ذخيره مواد: از رنگ يا نوارهاي رنگي براي ذخيره مواد مختلف در ساختمان استفاده كنيد. اين كار ضريب ايمني را در انبار و كارخانه به طور چشمگيري افزايش خواهد داد.

_ هماهنگي آموزشهاي ايمن سازي و شيوه هاي عملياتي: فرآيندهاي ايمن سازي و اصل آموزش اغلب اوقات به عنوان نتايجي جداگانه مورد بررسي قرار مي گيرند ولي به مرور زمان متوجه خواهيد شد بهتر است اين دو بخش را با هم ادغام كنيد. كارهايي كه به تميز كردن سيستمها هواكش، پاكسازي سيستم اطفاي حريق، برنامه تخليه افراد، شارژ باطري و حمل سيلندرهاي گاز پروپان مربوط است، بايد بخشي از برنامه منظم آموزش كاركنان باشد.

 

نقش مأموران آتش نشاني در ايمني انبار:

سعي كنيد با ايستگاههاي آتش نشاني محدوده خودارتباطي موثر برقرار كنيد. در اين ارتباط، دو نكته حائزاهميت است: اولا: مطمئن شويد ايستگاه آتش نشاني از ميزان خطر زيادي كه بعضي از مواد موجود در انبار دارند و يا تغييراتي كه در وضع و نحوه استقرار مواد ايجاد مي كند آگاه است. اگر آتش سوزي رخ دهد نكته بسيار مهم آن است كه آتش نشانان بدانند كجا گام مي گذارند.

ثانياً درك كنيد ايستگاه آتش نشاني محل به شما احتياج دارد. الزامات و قيود بودجه اي اغلب دسترسي ايستگاههاي آتش نشاني را به تجهيزات مورد نيازشان سخت و غير ممكن مي سازد. آنها براي مقابله با آتش و حفاظت از جان و مال انسانها نياز به امكاناتي دارند تا بتوانند وظايفشان را به راحتي و درستي انجام دهند. كارخانجات محلي مي توانند به وسيله برقراري تماس با ايستگاههاي آتش نشاني محل تا حدودي تجهيزات مورد نيازشان را تأمين و يا مبلغي را براي خريد اين وسايل به آنها اهدا كنند. بي شك اين كار سرمايه گذاري مفيد براي جلوگيري از ضرري بزرگ به همان كارخانه است.

 

لزوم تدوين ضوابط و مقررات ايمني در صنايع

قوانين و مقررات مربوط به ايمني در صنايع به سه گروه تقسيم مي شوند:

گروه اول: ضوابط و مقرراتي كه استقرار صنايع و مراكز خدماتي بر مبناي آن صورت مي گيرد.

گروه دوم: ضوابط و مقرراتي كه بر ساخت و سازهاي صنعتي و موضوع ايمني به‌ويژه از لحاظ حريق نظارت دارد.
گروه سوم: ضوابط و مقرراتي كه نحوه فعاليت و چگونگي عملكردهاي واحدهاي صنعتي را كنترل و نظارت مي كند.
در نگاه اول چنين ضوابط و مقرراتي محدودكننده و بازدارنده تلقي مي‌شوند، به‌طوري‌كه الزام به رعايت كليه ضوابط و مقررات وضع شده توسط اشخاص حقيقي يا حقوقي (دولتي و يا خصوصي) از تمايل به سرمايه گذاري در بخش صنعت مي‌كاهد و مي تواند منجر به انصراف آنها شود. ولي بايد توجه داشت كه هرگونه حادثه آتش سوزي در يك واحد صنعتي مي‌تواند زيانهاي اقتصادي كلاني را براي صاحبان واحد صنعتي در پي داشته باشد و افزون بر زيانهاي مادي، تلفات انساني زيادي را نيز به بار آورد. حتي اگر خطر نشت آتش به واحدهاي همجوار به‌دليل تمهيدات از پيش تعيين شده وجود نداشته باشد قطعاً آلودگيهاي ناشي از آتش سوزي در يك واحد صنعتي در مناطق مجاور آثار مخربي برجا مي گذارد. هنوز خاطره آتش سوزي در نيروگاههاي اتمي « تري مايل ايلند » (ايالات متحده- سال 1979) و « چرنوبيل» (شوروي سابق- 1986) از ياد نرفته است. اين آتش سوزيها نظر كارشناسان را به اين نكته معطوف كرد كه در پاره اي از واحدهاي صنعتي نه خود حريق بلكه تبعات آن، آثاري خطرناك در محيط اطراف خود به جاي مي‌گذارد.

ضمنا با بروز حادثه آتش سوزي يك واحد صنعتي بزرگ كه در يك شهر كوچك فعاليت مي كند، كارخانه از كار بازمي‌مانند و نيروي شاغل در آن كارخانه بيكار مي‌شوند. به بيان روشن‌تر، تعادل اشتغال در جامعه از بين مي‌رود، افراد زيادي در شهر فرصتهاي شغلي را از دست مي‌دهند و شهر عملاً از لحاظ اقتصادي فلج خواهدشد. بنابراين توجه به يك واحد صنعتي با چنين ويژگي و اهميتي تنها به محدوده صنعت مربوط نمي‌شود، بلكه اين توجه ناشي از نياز شهر به سلامت و ادامه فعاليت واحد صنعتي مذكور است.

وقوع چنين حوادثي در گذشته و آثار و تبعاتي كه بر جاي مي گذارند، سبب شده است، در كشورهاي مختلف ضوابط و مقررات نسبتاً جامعي براي استقرار صنايع و نيز نظارت بر عملكردشان تدوين شود. اگرچه كليت اين ضوابط و مقررات به مسائل زيست محيطي و حفظ محيط زيست از آلودگيهاي مختلف بر مي گردد، اما در آنها تجربيات گذشته و آتش سوزيهايي كه به دنبال خود عوارض زيست محيطي داشته اند مورد توجه قرار گرفته است.از اين‌رو رعايت آنها ضمن حفظ محيط زيست سبب مي‌شود آتش سوزي در واحدهاي مختلف كمترين ضايعات را براي محيط اطراف داشته باشد.

 

مجتبي ولي زاده
Valizadeh_ie@yahoo.com

منابع

1) مسعود حيدري، مديريت سيستمهاي انبارداري، انتشارات آن، تهران، 1382.

2 - Fire Safety Science, by G.Cox , Third International Symposium on  Fire Safety

Science, University of Edinburgh, Scotland, UK, July 1991.