علائم ایمنی فرودگاه هلیکوپتر

در فرودگاه ها نیز کوشیده می شود با هدایت درست هواپیماها و نیز مهیاسازی امکانات لازم ، جلوی هر گونه سانحه ای گرفته شود. مثلاً درباره همین موضوع باز نشدن چرخ ها ، فرودگاه ها موظف به پاشیدن فوم مخصوص بر سطح باند هستند (Runway Foaming) تا اصطکاک به حداقل برسد و هواپیما آتش نگیرد.

عملیات فوم پاشی در یکی از فرودگاه های فنلاند
 

مسافران نیز جز رعایت اصول اولیه ای چون نکشیدن سیگار و حفظ آرامش و ... کار چندانی از دست شان بر نمی آید.

در این نوشتار ، به صورت ویژه ، ایرلاین ها یا همان شرکت های هواپیمایی (بهره بردار) مورد بحث قرار می گیرند که بار اصلی ایمنی پروازها بر دوش آنهاست ولی در ایران ، این موضوع جدی گرفته نمی شود.

پیش از ورود به بحث باید یادآور شد که ایمنی در پرواز ، به حدی مهم است که بین دست اندرکاران این حرفه ، معروف است که "حتی حق نداری یک بار هم اشتباه کنی" ؛ واقع مطلب هم همین است و بسیار پیش آمده که یک خطای ساده در حوزه ایمنی ، چه در ایران و چه در کشورهای دیگر به سقوط های هولناک انجامیده است.

در همین بدو امر ، هشدار جدی می دهیم که اوضاع بسیاری از ایرلاین ها به حدی آشفته است که به قول برخی فعالان دلسوز این حوزه ، از هم اکنون می توان بوی سانحه هوایی را استشمام کرد مگر آن که به فوریت، تدبیری در این خصوص صورت گیرد.

مهم ترین مؤلفه های ایمنی پرواز در ایرلاین ها ، عبارتند از:

تعمیر و نگهداری؛ فاجعه جاری

هر قطعه هواپیما، ساعات کارکرد خاص خود را دارد و باید بلافاصله بعد از سررسید زمانی، تعویض شود. با این حال ، هم اکنون بسیاری از هواپیماهایی که در آسمان ایران می پرند، با قطعات تاریخ مصرف گذشته و به اصطلاح overtime پرواز می کنند و هر لحظه امکان سانحه وجود دارد.

اورهال (تعیمر اساسی) هواپیما در ایران
 

گذشته از قطعاتی که باید تعویض شوند، خود هواپیماها نیز نمی توانند تا همیشه - ولو با اورهال (overhaul) شدن های مکرر - پرواز کنند و باید بعد از مدتی به فراخور نوع هواپیما ، ساعات پرواز و شرایط نگهداری از رده خارج شوند.
متأسفانه اغلب هواپیماهای خطوط داخلی ، مربوط به قرن گذشته میلادی اند و دهها سال است که پرواز می کنند و این در حالی است که اغلب آنها قاعدتاً باید بسیار پیشتر از این ، بازنشست می شدند.

آرامش خاطر؛ یافت می نشود!

چند سال قبل ، سانحه ای در یکی از پروازهای داخلی رخ داد و طی آن، یک فروند هواپیمای مسافری به کوه خورد و همه سرنشینان آن کشته شدند.
بعد از این فاجعه، دوستان نزدیک خلبان گفتند که آن مرحوم، به شدت درگیر مشکل وام برای جهیزیه دخترش بود. از یک سو، موعد عروسی دخترش فرا می رسید از طرف دیگر، با وام او موافقت نشده بود. 

جعبه سیاه، نشان داد که هنگام نزدیک شدن هواپیما، سیستم های هشدار دهنده ، مدام به او خطر برخورد با مانع را گوشزد کرده اند ولی خلبان به آن توجه نکرده است. این نشان می دهد که ذهن او در آخرین لحظات، به شدت درگیر موضوعی خارج از پرواز بود.

در چنان شرایطی که خلبان زمان را از دست داده بود ،کمک خلبان در واپسین ثانیه ها ، کنترل هواپیما را در دست می گیرد و می کوشد ارتفاع هواپیما را زیاد کند و این کار را هم می کند اما زمان کم می آورد و هواپیما به بالای کوه می خورد.

درپوش موتور هواپیماها معمولا به رنگ هایی مانند زرد و قرمز هستند تا جلب توجه کنند و قبل از پرواز برداشته شوند

در سانحه ای دیگر ، موتور هواپیما در یک شرکت داخلی به این علت آتش گرفت که هواپیما بدون برداشتن درپوش یکی از موتورها پرواز کرده بود. خوشبختانه ، خلبان توانست هواپیما را کنترل کند و به فرودگاه بازگرداند و از بروز یک فاجعه انسانی جلوگیری نماید. 

درگیری ذهنی و فکری مسوول مربوطه باعث شده بود او یکی از درپوش ها را برندارد. نکته جالب اینجاست که معمولاً درپوش ها را به رنگ قرمز با زرد انتخاب می کنند تا به چشم بیاید ولی فرد مذکور به حدی آشفته ذهن بود که آنچه مقابل چشمش بود را ندیده بود.

در سانحه ای دیگر ، مدیرعامل یک شرکت هواپیمایی در درون هواپیما بوده و با خلبان درگیری لفظی پیدا می کند و نتیجه آن می شود که هواپیما هنگام فرود از باند خارج شده به دیوار می خورد و چند نفر از جمله خلبان و خود مدیرعامل کشته می شوند.

درگیری مدیرعامل با خلبان در داخل هواپیما این حادثه را به وجود آورد و هر دوی آنها به همراه چند مسافر دیگر کشته شدند.
 

آرامش خاطر در یک شرکت هواپیمایی ، تنها با استرس زدایی از آن مجموعه به دست می آید. به تلخی باید گفت که اوضاع نامناسب حاکم بر اغلب شرکت های هواپیمایی باعث شده است بسیاری از خلبانان، کمک خلبانان،مهندسین پرواز،تکنسین ها و کادر زمینی در سال های اخیر به شدت آشفته خاطر هستند. این که چرا چنین شده است، گذشته از شرایط عمومی حاکم بر کشور، وضعیت بغرنجی است که ایرلاین ها درگیر آن هستند.
حکومت افراد غیرمتخصص بر متخصصان هواپیمایی که باعث "فقدان زبان مشترک در ایرلاین ها" شده ، مهم ترین دلیل آشفته خاطری پرسنل زمینی و هوایی ایرلاین هاست که به این نکته نیز مختصراً می پردازیم.

مدیریت متخصص؛ مگر نورچشمی ها می گذارند؟!

گماردن یک فرد سیاسی به استانداری فلان استان ، هر چند می تواند توجیه پذیر باشد ولی انتصاب او به مدیریت یک مجموعه کاملاً و صد در صد تخصصی هوایی ، نامی جز "جنایت" ندارد. این جنایت در کشور ما ، بسیار مسبوق به سابقه است!

 شرکت مادر تخصصی فرودگاه های کشور ، سازمان هواپیمایی کشوری و ایرلاین ها ، مهم ترین نقاطی هستند که هر گونه اهمالکاری در خصوص هر کدام از آنها می تواند مرگ بار باشد.

هر چند به جز معدودی از ایرلاین ها -مانند ایران ایر و آسمان- بقیه شرکت های هواپیمایی غیردولتی هستند ، ولی باید گفت که عمدتاً نه در شرکت های دولتی و عمومی شاهد مدیریت های تخصص گرا هستیم و نه حتی در بخش های خصوصی.

به وزیر راه و شهرسازی به عنوان متولی اصلی حمل و نقل هوایی پیشنهاد می کنیم فهرست کامل مدیران عامل و هیأت مدیره های شرکت های هوایی را به همراه تجارب کاری و تخصصی تهیه کند و ببیند که چند درصد از آنان، واقعاً شایستگی حضور در مصادر عالی ایرلاین ها را دارند.

آرامش و امنیت شغلی متخصصان صنعت هوایی کشور دستخوش حضور مدیران غیرمتخصص شده است
 

بدیهی است وقتی خلبانان یا مهندسان پرواز با تجربه و باسواد و سایر پرسنل می بینند که یک فرد جاهل به امور هوایی صرفاً به خاطر این که دوست فلان وزیر یا سفارش شده فلان دستگاه است ، بر آنها ریاست می کند و همه دستاوردهای شرکت را با دستورات غیرتخصصی به باد می دهد ، دچار ناراحتی و استرس می شوند و این آشفتگی دائمی می تواند در لحظه ای حساس، منجر به فاجعه شود.

به همین خاطر است که ایکائو ، همواره از شرکت های هواپیمایی می خواهد استانداردهای مدیریتی و رفتاری خود را ارتقا دهند و اجازه ندهند کوچکترین استرسی به پرسنل وارد شود.

جالب توجه این که شرایط چندان خاصی برای تصدی مدیریت ایرلاین ها در کشور وجود ندارد و هر کسی می تواند مدیرعامل یک شرکت هواپیمایی یا عضو هیدت مدیره آن شود!
تدوین و تصویب شرایط سختگیرانه برای احراز مدیریت های هوایی، یکی از مهم ترین کارهایی است که باید در اسرع وقت در دستور کار وزارت راه و شهرسازی قرار گیرد.

امنیت شغلی؛ بدتر از بقیه جاها

امنیت شغلی ، هر چند به موضوع آرامش خاطر مرتبط است اما به دلیل اهمیت ویژه اش، به طور مجزا بدان می پردازیم. 
 وزیر محترم "راه و شهرسازی" در جریان باشد که مدیریت های فشل در سال های اخیر در ایرلاین ها، باعث شده بسیاری از نیروهای باسابقه شرکت های هواپیمایی، از کار برکنار شوند یا خود کناره گیری کنند.

ایمنی پرواز ، فقط به قطعه و هواپیما نیست بلکه به نیروی انسانی کارآمد نیز مربوط است. وقتی یک مدیر متخصص یا یک خلبان ماهر ، یا یک مهندس مجرب پرواز، به هر دلیلی یک ایرلاین را ترک می کند یا از کار برکنار می شود و جایگزین مناسبی برای او وجود ندارد، در واقع آن شرکت هواپیمایی یک گام به سمت سانحه پیش رفته است.

آموزش؛گوهر کمیاب

در سال 2009 ، یک فروند ایرباس متعلق به هواپیمایی فرانسه که از ریودوژانیرو عازم پاریس بود بر فراز اقیانوس اطلس سقوط کرد. بعد از عملیات جست و جو که 12.5 میلیون دلار هزینه داشت، جعبه سیاه پیدا شد و بررسی های به عمل آمده، نشان داد که خطای انسانی عامل آن فاجعه بود که به مرگ 228 نفر انجامید.

جزئیات حادثه و علل آن ، بسیار مفصل است اما شاهد مثال بحث حاضر ، این بخش از گزارش ایکائو است که تصریح کرده بود اگر خلبان و کمک او آموزش های بیشتری دیده بودند این سانحه رخ نمی داد و توصیه کرد که ایرفرانس ، آموزش های بیشتری برای پرسنل اش تدارک ببیند.

تکه ای از هواپیمای ایرفرانس که در اقیانوس اطلس سقوط کرد و 228 نفر را به کشتن داد

متأسفانه در سال های اخیر ، سطح آموزش در صنعت هوایی کشور به شدت افت کرده است. این که مدام بعد از هر سقوط گفته می شود خلبان مقصر بوده ، اعتراف به این است که سطح آموزش ها و بازآموزی ها ، به حدی نازل است که خلبانان ایرانی که زمانی در استادی و چیره دستی زبانزد عام و خاص بودند، مدام دچار اشتباهات مرگبار شوند و هم خود کشته شوند و هم دیگران را به کام مرگ ببرند.

همان گونه که یک بیماری نشانه ها و پیش درآمد خاص خود را دارد ، سقوط هواپیما نیز چنین است و عدم تعمیر و نگهداری استاندارد،شیوع استرس، فقدان امنیت شغلی،مدیریت باندی غیرمتخصص ها و سهل انگاری در آموزش، همه و همه نشانه هایی هستند که متخصصان هواپیمایی از آن ، بوی فاجعه استشمام می کنند.

آموزش کادر پرواز در هواپیمایی ایربالتیک
 

این ها ، دردهای موجود در ایرلاین های ایران هستند که اگر به فوریت برای درمانشان کاری نشود ، از سوانح هوایی مرگبار گریزی نخواهد بود.