علائم ایمنی به سمت کپسول آتش نشانی چپ پایین

حریق یا آتش عبارت است از یک سری عملیات شیمیایی و اکسیداسیون سریع حرارت زای مواد قابل اشتعال، که معمولا به صورت گرما و شعله ظاهر می گردد. وقوع هر آتش نیاز به زمینه های فیزیکی و شیمیایی محل وقوع دارد. اصولا عوامل موثر در ایجاد آتش سوزی متعدد می باشد ولی برای ایجاد آتش وجود 3 عامل زیر که به هرم آتش معروف است ضروری بوده و با استفاده از انواع خاموش کننده های آتش در صورت حذف حداقل یکی از آنها ادامه حریق ممکن نیست. این عوامل شامل: اکسیژن، حرارت، ماده سوختنی (مواد قابل اشتعال) و اخیرا واکنش های زنجیره ای نیز می باشند.

عوامل به وجود آورنده آتش

بطور كلی وجود سه عامل برای ايجاد يك آتش سوزی لازم است، يعنی اگر اين سه عامل در (به اندازه مناسب) جمع گردند، آتش سوزی به وجود می آيد، اين عوامل عبارتند:

1- مواد قابل اشتعال

2- حرارت

3- اکسیژن (هوا)

1. مواد قابل اشتعال

بطوركلي مواد موجود در طبيعت به دو دسته تقسيم مي شوند:

• مواد غير قابل اشتعال

اين مواد در شرايط معمولی قابل سوختن نمي باشند و با اكسيژن هوا تركيب نمی شوند، مانند خاك رس، ماسه، سنگ و بسياري از سنگ ها آهكي و خاك ها و مواد معدنی طبيعی وغيره، وجود اين مواد نه تنها موجب به وجود آمدن هيچ گونه احتراقی نمی شوند، بلكه در پاره ای از مواقع خود كمكی برای خاموش كردن نيز به حساب می آيند.

• مواد قابل اشتعال

مواد قابل اشتعال در طبيعت به سه حالت وجود دارند:

1. مواد سوختنی جامد، مانند چوب، زغال، كاغذ، پارچه و… .
2. مواد سوختنی مايع، مانند فرآورده هاي نفتي، الكل ها ومايعات سوزنده ديگر
3. مواد سوختنی گاز، مانند انواع گازهای قابل اشتعال، بوتان، استيلن و… .

2. حرارت

احتراق هنگامي صورت مي گيرد كه درجه حرارت بر حسب نوع وجنس مواد تركيب شونده سوزنده ،به حد كفايت رسيده باشد واين حد را درجه حرارت احتراق ( Point Fire) مي نامند. درجه حرارت احتراق مواد مختلف با هم فرق دارند، وقتي كه جسم به اين درجه حرارت رسيد شروع به سوختن مي نمايد ودراين حالت اگر منبع توليد حرارت قطع شود، جسم قابل اشتعال به سوختن ادامه خواهد داد.

ولي هنگام حرارت گرفتن، جسم به درجه حرارت ديگري نيز مي رسد كه اين درجه حرارت از درجه حرارت احتراق پايين تر است، اگر در اين درجه حرارت منبع توليد حرارت قطع شود، سوختن ادامه پيدا نمي كند واين نقطه را درجه حرارت اشتعال (Flash Point) مي گويند. در درجه حرارت اشتعال عناصر سبك يك جسم جامد يا مايع به گاز تبديل گشته كه در اثر تركيب اين گاز با اكسيژن هوا ،احتراق به وجود مي آيد.

3. اکسیژن

بايد دانست كه عمل سوختن به وسيله اكسيژن موجود در هوا ايجاد مي شود. در عمل سوختن، جسم سوزنده وهوا بايد در كنار هم قرار گيرند. هر چه سطح جسم تماس بيشتري با اكسيژن هوا داشته باشد ، سوختن واحتراق آسان تر وسريع تر انجام مي گيرد. همچنين بايد توجه كرد كه در عمل گرفتن اكسيژن از هوا ، هر چه هوا بيشتر باشد احتراق شديد تر است واگر اكسيژن نباشد حريق خاموش مي شود.

عكس العمل زنجيره ای

در تحقيقات اخیر نشان داده شده است كه تنها سه عامل اكسيژن – سوخت – حرارت ، نمي تواند آتش را به وجود آورد وعامل چهارمي نيز در اين امر دخالت دارد و آن عكس العمل زنجيره اي بين مولكول جسم قابل احتراق واكسيژن است ، عكس العمل زنجيره اي باعث شكستن ودوباره تركيب شدن مولكو ل هاي جسم قابل احتراق با اكسيژن محيط شده واين مولكول هاي شكسته با اكسيژن هوا تركيب شده وآتش سوزی به وجود می آيد.

شیوه های انتقال حرارت

• (Conduction) روش مستقيم يا هدايت

در اين طريق جسم به علت مجاورت با يك كانون آتش گرم مي شود. يعني حرارت از يك جسم كه دارای درجه حرارت بالاتر مي باشد به يك جسم ديگر كه داراي درجه حرارت پائين تر است منتقل مي گردد.

• (Convection) روش غير مستقيم يا جابجايی

در اين طريق به علت جابجايي وحركت هواي گرم حرارت انتقال مي يابد.

• (Radiation) تشعشع

در اين طريق حرارت بصورت امواج حرارتي (نورانی) انتقال مي يابد.

طبقه بندی انواع آتش

برحسب نوع مواد قابل اشتعال كه آتش سوزی را به وجود مي آورند،آتش ها وآتش سوزي ها را طبقه بندي مي كنند. اين طبقه بندي در كشورهای مختلف متفاوت مي باشد ولي در تعريف و ماهيت نوع آتش تفاوتي ندارد. به پنج طبقه به شرح زير تقسيم مي كنند: A ,B ,C ,D ,E

A: طبقه آتش هایی كه در اثر سوختن عموم مواد قابل اشتعال از خود خاكستر به جاي مي گذارند.

B: طبقه آتش هایی هستند كه از سوختن مايعات قابل اشتعال به وجود مي آيند و پس از سوختن از خود خاكستر به جاي نمي گذارند.

C: طبقه آتش هایی كه از سوختن گاز هاي قابل اشتعال به وجود مي آيند. مانند گاز طبيعي، استيلن… .

D: طبقه آتش هایی هستند كه از سوختن فلزات قابل اشتعال به وجود مي آيند مانند سديم، پتاسيم، منيزيم، آلومينيم و… .

E: طبقه آتش هایی هستند كه ناشي از الكتريسيته مي باشند، مانند آتش سوزي در وسايل دستگاه هاي مولد برق حرارتي مانند دينام موتور- ژنراتور و… .

روش های خاموش كردن آتش

سرد كردن (از بين بردن گرما)

روش سرد كردن در حقيقت از بين بردن ضلع حرارت مي باشد، همان طوري كه ذكر گرديده اشتعال در يك درجه حرارت بخصوص شروع به سوختن مي نمايد، حال اگر بوسيله سرد كردن درجه حرارت يك ماده قابل اشتعال را پائين آوريم، يكي از ضلع هاي مثلث آتش را از بين برده و در نتيجه آتش خاموش مي شود. بايد توجه كرد كه در هر نوع آتشي را مجاز به استفاده از آب نيستيم.

خفه كردن (قطع اكسيژن)

روش خفه كردن، مهار كردن ضلع اكسبژن مي باشد كه به وسيله اي مانع از رسيدن اكسيژن به جسم قابل اشتعال مي گرديم، به اين روش خفه كردن مي گويند. در اين حالت از كپسول هاي آتش نشاني يا پتوي خيس يا هر وسيله اي ديگري كه بتواند راه نفوذ اكسيژن را به محل سوخت ببندد استفاده مي شود.

عمل بدين ترتيب است كه يك لايه از مواد اموش كننده ،به حالت گاز يا پودر، سطح آتش را مي پوشاند ومانع رسيدن اكسيژن به كانون حريق وادامه آتش سوزي مي گردد، اين مواد آن قدر بر سطح آتش مي مانند تا آنكه درجه حرارت مواد مشتعل به پائين تر از نقطه اشتعال برسد.

سد كردن (قطع سوخت)

اگر به وسيله اي مانع از رسيدن سوخت به كانون اشتعال گرديم ،عمل سد كردن را انجام داده ايم، مانند بستن شير گازي كه توليد آتش سوزي كرده است.

طريقه اطفاء آتش های طبقه بندی شده

A: طبق بررسی های انجام شده در حوزه ی ایمنی و حفاظت، بهترين روش جهت اطفاء حريق هاي اين طبقه كه از سوختن مواد قابل اشتعال خاكستر زا به وجود مي آيند، از بين بردن ضلع حرارت مثلث آتش و استفاده از روش سرد كردن مي باشد، كه اقتصادي ترين وسريع ترين عامل استفاده از آب است. آب درجه جسم محترق را پائين مي آورد وبه حدي مي رساند، كه سوختن متوقف مي شود. بايد توجه داشت كه جريان آب تا خاموشي كامل آتش بايد مرتبا جريان داشته و قطع نشود.

B: بهترين روش جهت اطفاء از بين بردن ضلع اكسيژن مثلث آتش يعني خفه كردن مي باشد. در اين نوع آتش ها از كپسول هاي پودر وگاز، هیدروکربن های هالوژنه ،كف ها ،وساير روش هاي خفه كردن مانند استفاده از ماسه و شن و پتو و … مي توان استفاده كرد.

C: بهترين روش جهت خاموش كردن آتش هاي اين طبقه همان طوري كه در قسمت هاي توضيح داده شد، سد كردن مي باشد، يعني جلوگيري كردن از رسيدن گاز قابل اشتعال به كانون حريق، كه معمولا جهت انجام اين كار شير مربوط به جريان گاز مورد نظر بايستي بسته شود ويا به هر وسيله ممكن جلوي نشت گاز گرفته شود.

D: جهت اطفاء حريق فلزات قابل اشتعال از كپسول هاي مخصوص به خود به نوع فلز دارد ، استفاده مي گردد.

E: بهترين روش جهت خاموش كردن آتش سوزي هاي برقي ، قطع اكسيژن مثلث آتش به وسيله خفه كردن مي باشد. در اين طبقه از آتش سوزي ها آب اصلا قابل استفاده نيست، بهترين نوع كپسول مي باشد، از كف نمي توان استفاده كرد.

تقسیم بندی انواع خاموش کننده های آتش

در ادامه ی این مطلب انواع خاموش کننده های آتش را با توضیحات کامل مورد بررسی قرار می دهیم:

الف – خاموش كننده های محتوی آب

آب یكی از آشنا ترین مواد برای خاموش كردن آتش است. اما اگر به شكل صحیحی به كار گرفته نشود می تواند از آتش نیز خطرناك تر باشد. با یك دستگاه خاموش كننده آتش كه به وسیله آب كار می كند می توان آتشی را كه مسبب آن چوب ، كاغذ یا مقوا است خاموش كنید. اما اگر آتش به وسیله الكتریسیته به وجود آمده باشد و یا این كه مایعات قابل اشتعال سبب آتش شده باشند، آب روش مؤثری برای كنترل آن نیست زیرا آب می تواند جریان برق را هدایت كند و سبب برق گرفتگی شود. هم چنین مایعات قابل اشتعال به وسیله آب به اطراف پخش می شوند و سبب گسترش آتش سوزی می شوند.

ب – خاموش كننده هاي محتوی پودر

بهترین انواع مواد خاموش كننده آتش، پودرها هستند كه بیشتر از بی كربنات سدیم، بی كربنات پتاسیم یا مونو آمونیوم فسفات ساخته می شوند. بی كربنات پتاسیم وقتی به دمای 70 درجه سانتی گراد می رسد شروع به تجزیه شدن كرده و دی اكسید كربن آزاد می كند. این دی اكسید كربن روی آتش را می پوشاند و آن را خفه می كند.

ج – خاموش کننده های محتوی کف

جهت اطفاء حريق مايعات قابل اشتعال از اين نوع خاموش كننده استفاده مي كنند كه در صورت پرتاب آن بر روي مواد در حال اشتعال به سرعت روي آتش را پوشانده و مانع برخاستن گاز قابل اشتعال از روي مواد گشته و با پوشاندن سطح ماده در حال اشتغال از رسيدن اكسيژن هوا به آتش جلوگيري به عمل مي آورد.

د – خاموش كننده های محتوی گاز کربن دی اکسید

یكی از محبوب ترین مواد خاموش كننده آتش دی اكسید كربن خالص است. در كپسول آتش نشانی كه با دی اكسید كربن كار می كند، دی اكسید كربن به شكل مایعی تحت فشار بالا در سیلندر نگهداری می شود . وقتی محفظه باز می شود ، دی اكسید كربن منبسط می شود و در اتمسفر به شكل گاز در می آید. دی اكسید كربن سنگین تر از اكسیژن است. بنابراین جایگزین اكسیژن اطراف ماده سوختنی می شود . در رستوران ها از این نوع كپسول ها استفاده می شود ، زیرا آلودگی برای مواد غذایی و وسایل آشپزی ایجاد نمی كنند.

ه – اسپرينكلرها (SPRINKLERS)

دستگاهي سقفی است كه از آب، CO₂ و هیدروکربن های هالوژنه در آنها به هنگام اطفاء حريق استفاده مي كنند، از يك شبكه لوله كشي محاسبه شده در سقف و ديواره كارگاه ها و سالن ها و مخصوصاً‌ انبارها، پيش بيني و نصب مي شود و داراي نازل هايي است كه در روي آن ها آلياژهاي مخصوص و حساس نسبت به درجه حرارت يا كپسول مايع يا گازي كوچكي قرار گرفته است به هنگام تغيير درجه حرارت محيط آلياژ سرهاي نازل ذوب ده يا كپسول آن تركيده و باعث باز شدن مسير آب شده و با فشار آب يا مواد ديگري روي آتش مي پاشد در سرراه آن ها مي توان آژيرهایي نصب نمود تا از وقوع حريق نيز مطلع شد.

لوزی خطر

استفاده از مواد شيميايي متنوع و خطرناك در صنايع، كه به طور چشم گيری در جهان صنعتی رو به افزايش است، لزوم آشنايي همگـان با اين مواد و خطرات آن­ها را آشكار مي سازد . توليد كنندگان مـواد شيميايي به منظور آگاهي مصرف كنندگان از خواص و خطرات آن ها مـوظف اند نكات ايمنـي و خطرات بهداشتي توليدات خود را در بروشورها و دفترچه هاي راهنما چاپ كنند و در اختيار مصرف كنندگان قرار دهند. همچنين بايد بر روي بسته بندي ها، نشانه هاي اختصاري در مورد خطرات محتويات قيد شود. اين نشانه ها در سطح جهاني شناخته شده است و ميزان شدت خطرات مواد را مشخص مي كند. به اين ترتيب مصرف كنندگان در يك نگاه مي توانند اطلاعات اوليه را در مورد آن كسب كنند.

مفهوم اعداد در ترکیب با رنگ ها

به طور کلی هر چه اعدادی که در این لوزی ها قرار می گیرند بزرگ تر باشند ،درجه خطر نیز بالاتر است.

رنگ قرمز

1. موادی که تا حدود کمی قابلیت احتراق دارند ومخلوط گاز يا بخار آن در هوا خطر انفجار وآتش سوزي دارد اين ماده در هواي معمولي شعله ور مي شود.

2. اين ماده در گرماي متوسط به نقطه اشتعال مي رسد وخطر آتش سوزي دارد .بيشتر مواد قابل اشتعال جامد جزو اين دسته محسوب مي شوند .

3. در اثر ضربات و يا در مجاورت گرما ايجاد انفجار وآتش سوزي شديد مي كند اين ماده بدون دخالت عوامل ضربه اي و حرارتي با آب ايجاد حرارت وعكس العمل شديد مي كند.

4. گازهاي شديدا قابل اشتعال و مايعات بسيار فرار قابل اشتعال و موادي كه در حالت گردو غبار در هوا تشكيل مخلوط انفجاري مي دهند.

رنگ آبی

1:  موادي كه خطرات كمي براي سلامتي دارند و ممکن است باعث سوزش و تحریک شوند که نیاز به درمان خاصی ندارند.

2: مواجهه با غلظت بالای مواد شیمیایی یا مواجهه مداوم با آن باعث آسیب یا صدمات ماندگار می شود.

3: ماده بسيار خطرناك است وبايد با احتياط زياد و دقت كافي ومجهز به البسه استحفاظي مورد استفاده قرار گيرد به طوري كه هيچ قسمتي از بدن با اين ماده در تماس نباشد.

4: استنشاق مقدار كمي از گاز و يا بخارات متصاعد شده از ماده مي تواند منجر به مرگ شود.

رنگ زرد

1: ماده ای که در شرایط عادی پایدار است ولی در دما و فشار بالا ناپایدار می‌شود.

2: در اين ماده آمادگي واكنش وعكس العمل شديد نهفته است اما ايجاد انفجار شديد نمي كند.در درجات حرارت بالا و فشار زياد فعل وانفعال انجام مي دهد.

3: موادی كه قادر به تجزيه يا واكنش انفجاری بوده ولی جهت اين عمل به چاشنی يا حرارت كافی نياز دارند.

4:  موادی كه در حرارت و فشار جو قادر به واكنش انفجاری هستند.