علائم ایمنی جدا سازی قطعات سازنده از یکدیگر ممنوع

با مطالعه این مقاله که مرجع ایمنی صنعتی نام دارد می خواهیم بدانیم که چرا حوادث شغلی ایجاد می شوند؟

چرا سالیانه هزاران نفر بر اثر حوادث شغلی، جان خود را از دست داده یا دچار نقص عضو می شوند؟

آیا راه حلی برای کاهش حوادث وجود ندارد؟

آیا نمی توان همزمان با پیشرفت صنعت، از تخریب محیط زیست جلوگیری نمود؟

جواب تمامی این سوالات و راه حل تمامی این مشکلات در دل دانش HSE نهفته است.

رسالت دانش HSE جلوگیری از ایجاد حوادث، کاهش شدت اثرات و حفاظت از محیط زیست می باشد.

در ابتدای این مقاله، مفاهیم اولیه ایمنی صنعتی را با زبانی ساده برای شما تشریح خواهیم کرد.

مفاهیم اولیه ایمنی صنعتی شامل مفاهیمی چون ریسک، خطر، مخاطره، علل مستقیم، غیر مستقیم و ریشه ای حوادث می شود.

در ادامه مقاله به تشریح 7 موضوع مهم دیگر خواهیم پرداخت که شامل موارد زیر می شوند:

• مدیریت آماری حوادث HSE
• روش های اجرایی HSE
• عوامل زیان آور ارگونومیکی محیط کار
• ایمنی مواد شیمیایی
• ایمنی ماشین آلات صنعتی (لیفتراک)
• سیستم برچسب و قفل گذاری
• تجهیزات کار در ارتفاع

ابتدا به اولین قسمت از مقاله، یعنی آشنایی با مفاهیم اولیه مرجع در ایمنی صنعتی خواهیم پرداخت.

1# آشنایی با مفاهیم اولیه مرجع در ایمنی صنعتی

کلمه HSE از سه حرف H, S ,E تشکیل شده که حرف H ابتدای کلمه Health به معنای سلامتی، حرف S ابتدای کلمه Safety به معنای ایمنی و حرف E ابتدای کلمه Environment به معنای محیط زیست می باشد.

 

به همین دلیل است که دانش HSE را با نام دانش سلامتی، ایمنی و محیط زیست یا به اختصار، ایمنی صنعتی می شناسیم.

در واقع ایمنی صنعتی به مجموعه اقدامات و فرایندهایی اطلاق می شود که به منظور حفظ سلامت و ایمنی کارکنان، تجهیزات و محیط کار در صنایع و محیط های صنعتی انجام می شود.

هدف اصلی ایمنی صنعتی، کاهش و پیشگیری از حوادث و آسیب های ناشی از فعالیت های صنعتی است.

جهت آشنایی بیشتر با مفهوم اچ اس ای می توانید مقاله زیر را مطالعه نمایید.

در ادامه، شما را با سایر مفاهیم، تعاریف و اصطلاحات اولیه در حوزه اچ اس ای آشنا می کنیم.

1-1# تعریف ریسک و مدیریت ریسک

یکی از مهم ترین مفاهیمی که در حوزه HSE کاربرد دارد، مفهوم ریسک و مدیریت ریسک است.

ابتدا می بایست درک درستی از مفهوم ریسک داشته باشیم.

تعریف دقیق و علمی ریسک عبارت است از تاثیر عدم قطعیت ها بر اهداف سازمان.

با کلمات “تاثیر” و ” اهداف” آشنایی دارید و نیازی به توضیح بیشتر آن نیست.

اما شاید کلمه “عدم قطعیت” برای شما مورد سوال باشد.

به عنوان مثال، زلزله یک عدم قطعیت است.

 

شما نمی توانید از زلزله جلوگیری کنید یا حتی زمان آن را پیش بینی کنید.

تاثیر زلزله (که یک عدم قطعیت است) بر اهداف سازمان شما یک نوع ریسک است.

مدیریت ریسک را نیز در قالب همین مثال شرح می دهیم.

به عنوان مثال وقتی می گوییم شما برای ریسک زلزله (در خانه یا محل کار خود) چه تدابیری اندیشیده اید یعنی آیا مدیریت ریسک را در خانه و کارخانه خود به کار برده اید یا خیر؟

آیا برای ریسک آتش سوزی در خانه یا محل کار، تدبیری اندیشیده اید؟ آیا تجهیزات اطفاء حریق تهیه کرده اید؟

 

تمامی اقداماتی که برای مدیریت ریسک های احتمالی انجام می شوند را مدیریت ریسک می گویند.

برای ورود به مفاهیم و روش های عملی مدیریت ریسک، اجازه دهید ابتدا در رابطه با حوادث، علل ایجاد و طبقه بندی آن ها صحبت کنیم.

جهت طبقه بندی حوادث، روش ها و مدل های مختلفی به کار می روند که یکی از آن ها مدل “درخت حوادث” است که به صورت جامعی، حوادث را تقسیم بندی می کند.

2-1# درخت حوادث ایمنی صنعتی

جهت کاهش حوادث، ابتدا می بایست آن ها را دسته بندی کنیم.

درخت حوادث، یکی از روش هایی است که برای دسته بندی عوامل حوادث استفاده می شود.

 

در این درخت، عوامل ایجاد کننده حوادث به سه دسته زیر تقسیم بندی می شوند:

• انسان (طراحی، نظارت، بهره برداری، تصمیم گیری)
• محیط (آب و هوایی، اجتماعی، اقتصادی)
• تجهیزات و مواد (نقص، خطا، شکست)

3-1# علل مستقیم، غیر مستقیم و ریشه ای حوادث

یکی از مهم ترین تکنیک هایی که در تجزیه و تحلیل حوادث استفاده می شود بررسی علل مستقیم، غیر مستقیم و ریشه ای آن هاست.

اجازه دهید تا در قالب یک مثال به توضیح این علل و تفاوت آن ها بپردازیم.

برای این منظور ابتدا ویدیوی زیر را مشاهده کنید.

همانطور که در این ویدیو مشاهده نمودید راننده بلدوزر در هنگام خاکبرداری، از یک منطقه ممنوعه خاکبرداری کرده، به لوله گاز برخورد می کند و در نهایت، نشت گاز از لوله، باعث ایجاد انفجار می گردد.

قطعا نمی توان کل حادثه را به گردن راننده انداخت و در پشت پرده حادثه، عوامل دیگری نیز دخیل بوده اند.

در یک دسته بندی دقیق می توان علل حادثه را اینگونه بیان کرد:

1) علل مستقیم

علت مستقیم این حادثه را می توان برخورد نوک بیل لودر به خط لوله گاز دانست.

2) علل غیر مستقیم

علل غیر مستقیم این حادثه را می توان این موارد دانست:

• شرایط محیطی پر خطر (high risk) دارای پتانسیل انفجار و اشتعال
• نقصان در اطلاع رسانی ریسک های بالقوه موجود به راننده
• نقض قوانین ایمنی توسط راننده لودر (عدم التزام به مقررات و قوانین ایمنی)
• عدم استقرار حفاظ های ایمنی و نصب علائم هشدار دهنده

3) علل ریشه ای

علل ریشه ای این حادثه را می توان این موارد دانست:

• عدم ارزیابی ریسک های مهم در پروژه توسط پیمانکار
• نظارت و سرپرستی ناکافی عوامل اجرایی
• نقص در ارائه آموزش های ایمنی توسط پیمانکار به نفرات اجرایی
• نقص در تنظیم و ارائه روش اجرایی انجام کار ایمن

علل نام برده شده، یکی از انواع دسته بندی حوادث، جهت بررسی آن هاست.

همین حادثه را می توان به صورت دیگری نیز بررسی کرده و از مدل درخت حوادث استفاده کرد.

اکنون که با تحلیل علل حوادث آشنا شدید نوبت به ارائه راه حل می رسد.

جهت جلوگیری از وقوع حوادث چه راه حل هایی وجود دارد؟

4-1# راه حل جلوگیری از وقوع حوادث

دانش اچ اس ای نه تنها علل حوادث را بررسی می کند، بلکه راه حل جلوگیری از وقوع آن ها را نیز ارائه می دهد.

در کشورهای جهان سوم معمولا راه حل های منطقی و کاربردی ارائه نمی شود.

راه حل هایی چون جریمه، زندان و اخراج مسببین ظاهری حادثه، از وقوع حوادث جدید جلوگیری نمی کنند.

 

راه حل منطقی در جلوگیری از وقوع حوادث، شامل موارد زیر می شود:

• اقدامات و الزامات جدید در قوانین وضع شده
• استفاده از تکنولوژی های جدید در جهت رفع خطاهای انسانی
• بهبود شرایط محیطی و رفع خطرات و Hazard ها
• بازنگری در استفاده از ماشین آلات و تجهیزات ناایمن

تا این قسمت از مطلب، با روش های تحلیل حوادث آشنایی پیدا کردید.

تقریبا هیچ حادثه ای بدون دلیل و ناگهانی اتفاق نمی افتد.

به طور کلی در دانش HSE هر حادثه، دلیل یا دلایل مشخصی دارد.

در اکثر اوقات، امکان جلوگیری از آن حادثه وجود داشته یا حداقل امکان کم کردن شدت آن امکان پذیر بوده است.

اما چگونه می توان از به وجود آمدن حوادث جلوگیری کرد؟

حوادث، قبل از به وجود آمدنشان با نشانه هایی به افراد هشدار می دهند.

این نشانه ها را در علم HSE، با نام مخاطره (Hazard)، خطر (Danger) و ریسک (Risk) می شناسند.

یک کارشناس HSE می بایست مخاطرات، خطرات و ریسک ها را کشف کند، آن ها را تمایز داده و برای رفع هرکدام برنامه ریزی کرده و راه حل اجرایی ارائه کند.

اکثر کارشناسان ایمنی شغلی نمی توانند تفاوت این مفاهیم، خصوصا تفاوت DANGER و HAZARD را تمایز دهند.

ما این مفاهیم را در قالب چند مثال ساده تشریح می کنیم.

5-1# تفاوت DANGER و HAZARD و RISK در مرجع ایمنی صنعتی

در زبان فارسی معمولا واژگان Danger، Hazard و Risk را به اشتباه، خطر ترجمه می کنند در حالیکه این مفاهیم به شدت با یکدیگر متفاوتند.

هیچ گاه از ترجمه فارسی این عبارات استفاده نکنید چون دیگران را به اشتباه خواهید انداخت.

برای اینکه تفاوت Danger و Hazard برای شما تداعی شود، در این مقاله، کلمه Hazard را مخاطره و کلمه Danger را خطر، ترجمه کرده ایم.

1) مخاطره یا Hazard در مرجع ایمنی صنعتی

مخاطره یا HAZARD یعنی هر چیزی که پتانسیل آسیب رسانی به انسان، سرمایه، محیط زیست و اعتبار را داشته باشد.

به عنوان مثال، اختلاف ارتفاع، یک Hazard است چون پتانسیل آسیب رسانی به انسان و سرمایه را دارد.

گاز و برق شهری، ابزارهایی چون سنگ فزر، دریل، دستگاه جوش و … نیز پتانسیل آسیب رسانی به انسان و سرمایه را دارند و همگی یک Hazard هستند.

جهت ایمن سازی محیط کار، تا جای ممکن بایستی مخاطرات را حذف کنیم ولی در 95 درصد مواقع، حذف Hazard امکان پذیر نیست.

به عنوان مثال نمی توانید انرژی برق، گاز یا ماشین آلات را از صنعت یا خانه خود حذف کنید.

 

پس چه باید کرد؟

ما باید Danger یا خطر این تجهیزات را شناسایی و حذف کنیم.

اکنون می خواهیم در رابطه با Danger صحبت کنیم تا بتوانیم آن ها را کشف و حذف کنیم.

2) خطر یا Danger در مرجع ایمنی صنعتی

پس از کشف مخاطرات (Hazard) نوبت به کشف خطر (Danger) می رسد.

برای کشف خطرات به سراغ مخاطرات بروید.

هر مخاطره ای که مهار نشده باشد یک خطر محسوب می شود.

مثلا هر سیم لخت و بدون حفاظی که دارای جریان برق باشد یک خطر محسوب می شود.

سنگ فرزی که تجهیزات ایمن (مانند قاب محافظ) نداشته باشد نیز یک Danger است.

در شکل زیر، قاب سنگ فرز را با فلش قرمز نشان داده ایم.

تا زمانی که شما در محل کارتان مخاطره ای وجود ندارد، خطری نیز وجود ندارد.

مثلا زمانی که در یک سوله، برق کشی نداریم، خطر برق گرفتگی هم نداریم.

همچنین ممکن است یک Hazard دارای چندین Danger باشد.

مثلا همین سنگ فرز (که به صورت کلی یک Hazard محسوب می شود) چندین Danger دارد.

استفاده از قاب محافظ روی سنگ فرز، یکی از خطرات آن را از بین می برد چون در صورت شکستن سنگ، خطر پرتاب تکه های سنگ شکسته به سمت فردی که در حال کارکردن با سنگ فرز می باشد کم می شود ولی خطر پرتاب سنگ شکسته شده به سایر افرادی که در اطراف اپراتور قرار دارند، همچنان وجود دارد.

استفاده از عینک محافظ، یکی دیگر از خطرات (که پرتاب براده به سمت چشم اپراتور دستگاه می باشد) را حذف می کند.

 

مهار خود سنگ فرز و تثبیت آن بر روی یک میز نیز یکی دیگر از خطرات آن را از بین می برد.

3) ریسک (RISK) در مرجع ایمنی صنعتی

ریسک را می توان در معرض خطر قرار گرفتن یک فرد دانست.

مفهوم ریسک و خطر بسیار به هم نزدیک هستند و بعضا به جای یکدیگر استفاده می شوند.

به عنوان مثال خود دستگاه سنگ فرز یک Hazard، احتمال آسیب رسانی سنگ فرز به چشم اپراتور یک Danger و عدم استفاده از عینک محافظ یک Risk می باشد.

بنابراین اگر از یک مدل سنگ فرز استفاده کنیم که براده تولید نکند، خطر و ریسک پرتاب براده را از بین برده ایم ولی
اگر از سنگ فرز معمولی استفاده کنیم همچنان خطر پرتاب براده وجود دارد و
اپراتور می تواند با استفاده از عینک محافظ، ریسک پرتاب براده به چشمان خود از بین ببرد.

این سه مفهوم را به جای یکدیگر به کار نبرید و در محیط کار خود به عنوان یک کارشناس HSE، تمامی مخاطرات، خطرات و ریسک ها را شناسایی کنید و در جهت رفع آن ها تلاش کنید.

در تصویر زیر مثال دیگری از تفاوت Hazard، Risk و Danger را مشاهده می کنید.

 

وجود کوسه در دریا یک Hazard، حمله کوسه به انسان یک Danger و در معرض کوسه قرار گرفتن یک Risk می باشد.

تا این قسمت از مقاله مرجع ایمنی صنعتی با بخشی از مهم ترین اصطلاحات حوزه HSE آشنا شدید.

2# مدیریت آماری حوادث HSE در مرجع ایمنی صنعتی

فرض کنید شما به عنوان مسئول HSE یک کارخانه استخدام شده اید.

بودجه ای را برای شما در نظر گرفته و از شما خواسته اند تا از این مبلغ، جهت کاهش حوادث استفاده کنید.

ابتدا می بایست، ریسک ها، خطرات و مخاطرات را شناسایی کنید.

در مرحله بعد، با استفاده از تکنولوژی های روز، جلسات روت کاز و … برای ریسک ها، مخاطرات و خطرات راه حل هایی شناسایی می کنید.

اکنون نیازمند کسب اطلاعات آماری از سوابق حوادث ایجاد شده در آن مرکز و مراکز مشابه می باشید.

 

بودجه شما محدود بوده و نمی توانید در یک مرحله، ریسک تمام حوادث را به صفر برسانید.

شما می بایست این حوادث را اولویت بندی کنید.

پس از اولویت بندی، می بایست ابتدا ریسک های با اولویت بیشتر را رفع کنید.

اما چگونه ریسک ها اولویت بندی می شوند؟

برای این اولویت بندی می توانیم دو فاکتور اصلی را در نظر بگیریم.

• بررسی هزینه رفع خطرات و مخاطرات
• بررسی آمار حوادث اتفاق افتاده

ابتدا به بررسی فاکتور هزینه و سپس به بررسی فاکتور آمار حوادث اتفاق افتاده خواهیم پرداخت.

1