یکی از راه های پیشگیری حوادث کارگری و بیماری های شغلی استفاده کارگران از وسائل حفاظت فردی مثل لباس کار ، پیش بند ، کلاه ایمنی ، عینک حفاظتی ، ماسک جوشکاری ، ماسک ضد گرد و غبار و غیره می باشد که می بایست با توجه به شغل کارگر و نیاز او به یک یا چند نوع وسیله حفاظتی انفرادی از طرف کارفرما تهیه و در اختیارشان قرار داده شود . بدیهی است کارگران نیز باید از وسائل حفاظت انفرادی که از طرف کارفرما تهیه می شود به هنگام انجام کار جهت جلوگیری از خطرات احتمالی استفاده کنند و عدم استفاده از آنها پیامدهای غیر قابل جبرانی مثل کوی ، بریدگی دست ، سوختگی دست و پا و حتی ضربه مغزی و فوت کارگر را به دنبال خواهد داشت .
در این مقوله مشخصات هر کدام از وسائل حفاظت فردی کارگران و انواع کارهایی که هنگام انجام کار باید با استفاده از وسائل مذکور انجام دهند به ترتیب مورد بررسی قرار می گیرد .
لباس کار اولین وسیله ایمنی و بهداشتی است که می بایست از طرف کارفرما تهیه و در اختیار کارگر قرار داده شود . لباس کار باید متناسب با کار و بدن کارگر بوده و قسمت های آزاد نداشته باشد . کمر آنها همیشه بسته بوده و دارای جیب های کوچک و حتی الامکان تعداد جیب ها نیز کم باشد .
کارگرانی که با قسمت های گردان ماشین ها کار می کنند باید لباس کارشان چسبیده به تن و آستین هایشان مج بند داشته باشد . لباس کار یکسره برای این قبیل کارها توصیه می شود ، کارگرانی که روی دستگاه های فوق الذکر کار می کنند اگر موی سرشان بلند است ، باید آنها را زیر سربند یا کلاه بپوشانند و از استفاده از ساعت مچی ، مچ بند ، انگشتر و سایر تزئینات در موقع انجام کار خودداری نمایند .
کارگرانی که در محیط آلوده به گرد و غبار مسموم کننده یا قابل اشتعال کار می کنند نباید از لباس های جیب دار و شلوارهای پاکتی دار استفاده نمایند ، چون گرد و غبار مذکور در محل های لبه دار و جیب ها جمع شده و در مواقع مختلف ممکن است باعث ناراحتی آنها شود .
کار در جاهایی که مایعات خورنده مثل اسید و غیره وجود دارد باید از پیش بندی که تمام سینه را بپوشاند و از جنس کائوچوی طبیعی و غیره باشد استفاده نمود . حفاظت در برابر اشعه ایکس با استفاده از پیش بند سربی با ضخامت مناسب می باشد .
کار با مواد داغ مثل پای تنور یا پاتیل های جوشان و غیره با استفاده از پیش بند نسوز است .
کارگرانی که در مقابل قطعات گردان و متحرک دستگاه ها کار می کنند نباید از پیش بند استفاده کنند و اگر کار کردن با این دستگاه ها نیاز پیش بند داشته باشد ، باید به صورت دو تیکه بوده بطوریکه قسمت پایین تنه از بالا تنه مجزا و طوری گره خورده باشد تا در مواقعی که پیش بند به قسمت های گردان گیر می کند ، به سهولت از تن کارگر جدا شود .
کارگرانی که هنگام انجام کار در معرض سقوط یا پرتاب اشیاء روس سرشان هستند می باقست از کلاه حفاظتی استفاده کنند . نوع کارهایی که نیاز به کلاه ایمنی دارد عبارتند از کارگران ساختمانی ، کارگران معدنی ، باراندازها ، مقنی ها ، موتورسیکلت سواران و غقره .
مشخصات کلاه حفاظتی : وزن کلاه به طور کامل نباید از ۴۰۰ گرم تجاوز نماید ، کلاه ایمنی باید از مواد غیر قابل احتراق ساخته شده باشد ، در محل هایی که خطر برق گرفتگی وجود دارد جنس کلاه باید عایق برق باشد ، دور تا دور کلاه لبه داشته باشد تا سر و گردن و صورت و پشت گردن کارگر را محافظت نماید . ضمنا کلاه یک وسیله شخصی بوده و استفاده از آن توسط دیگری می بایست با ضد عفونی نمودن داخل کلاه و در صورت لزوم تعویض چرم و نوارهای داخل آن انجام شود .
حساس ترین عضو بدن انسان چشم است که باید از هر گونه آسیبی مصون بماند ، زخم و جراحت چشم به سختی قابل علاج می باشد و در صورت وارد شدن جسم خارجی در آن ضربه شدید به چشم وارد شده و ضایعات عمیقی که احتمالا کوری را نیز به دنبال دارد ، عارض می گردد .
استفاده از عینک های حفاظتی مناسب یکی از راه های جلوگیری خطرات چشمی انسان می باشد . کارگرانی که در مشاغل زیر کار می کنند نیاز به عینک حفاظتی دارند :
ریخته گری ، جوشکاری ، تراشکاری ، سنگ سمباده ، دستگاه های کنکاسور ، کوبیدن چکش ، محل های پر گرد و غبار و غیره . ضمنا در محل هایی که گاز ، دود و مایعات مضر شیمیایی مانند اسیدها ، قلیائیات ممکن است باعث سوزاندن چشم یا زخم شدن آن شود و غیره .
عیک های حفاظتی مورد استفاده با توجه به هر نوع کار متناسب با نوع کار تهیه شده ، بعنوان مثال عینک ضد گرد و غبار دارای قابلیت های شفاف و قابل انعطاف می باشد و کاملا با صورت کارگر تطبیق می کند .
عینک های حفاظتی کارگران ریخته گر ضمن اینکه اشعه ماوراء بنفش و اشعه خیره کننده را جذب می کند ، در برابر گرما و حرارت نیز مقاوم است ، عینک های ضد اسید و عینک های مورد استفاده در مقابل دودهای خطرناک و ناراحت کننده باید دوره آنها از طرف داخل مجهز به جنس نرم و نسوز قابل انعطاف باشد و کاملا روی صورت چسبیده و فاقد هر گونه منفذی باشند .
عینک کارگران جوشکار با شیشه های رنگی جهت جلوگیری از خیره شدن خستگی چشم می باشد .
در مورد سر و صدا و میزان صدای قابل شنیدن بدون حفاظ گوش قبلا به طور مبسوط در بخش سرو صدا در کارگاه ها صحبت شده و فقط در این باره تأکید می شود که در کارگاه هایی که سر و صدا باعث رنجش گوش کارگران می شود (سر و صدایی بیش از ۸۵ دسیبل) باید حتما از حفاظ گوش استفاده شود و توصیه می شود که حتی اگر نوع توپی حفاظ گوش وجود نداشته باشد کارگرانی که در معرض سر و صدای شدید هستند از پنبه های آغشته به کمی پارافین در
گوش های خود استفاده کنند که هنگام ترک کار نیز آنها به راحتی می توانند از گوشها خارج و دور بیاندازند ، بدیهی است انجام این عمل نه تنها از ورود سر و صدای مزاحم به گوش ها جلوگیری می کند ، بلکه در صورت وجود گرد و غبار در اطراف مانع ورودشان به داخل گوش و ایجاد ناراحتی و امراض مختلف می گردد .
کارگران ساختمانی ، مقنی ها ،کارگران برق و مخابرات در روی تیرهای خطوط هوایی و غیره به منظور جلوگیری از سقوط باید مجهز به کمربند ایمنی و طناب نجات باشند .
نحوه استفاده از کمربند ایمنی بدین ترتیب است که یک سر طناب نجات را به حلقه کمربند قلاب نموده و سر دیگر آن را به تیر چوبی یا یک میله فلزی ثابت و یا امثال آن در محل کار محکم می بندند . کمربند ایمنی و کلیه قطعات و ضمائم آن باید مرتبا بازدید شده و قطعات فرسوده یا خراب آن در صورت امکان تعویض و قطعات تعویض شده از نوع استاندارد بوده وگرنه باید کلا کمربند را تعویض نمود .
دستها از ارزشمندتر ین اعضا کمکی بدن انسان می باشد که برای حفاظت آنها در مقابل خطرات مثل سوختگی در اثر گرما ، مواد خورنده ، برنده و غیره باید از دستکش های حفاظتی مناسب استفاده نمود ، بطوریکه ضمن حفاظت از دست ها هیچگونه ناراحتی نیز برای حرکت انگشتان ایجاد نکرده و باعث حساسیت پوست دست نیز می شوند . کارگرانی که با دستگاه هایی مثل مته یا تراش و غیره که قسمت عای گردان دارند و احتمال برخورد دستان کارگر با آنها وجود دارد و دقت عمل کارگر نیز به همراه استفاده از دستکش کم می شود نباید از دستکش استفاده کنند . انواع دستکش هایی که کارگران باید از آنها با توجه به شغلی که دارند استفاده کنند عبارتند از :
دستکش های چرمی برای کار جوشکاری ، کشیدن سیک ، حمل و نقل و غیره .
دستکش های لاستیکی یا جنس مخصوص مشابه عایق الکتریسیته برای برق کاران ، دستکش های لاستیکی یا پلاستیکی برای جا به جا کردن ظروف اسید و مواد سمی و تحریک کننده و عفونی سر و کار دارند باید دارای شرایط زیر باشند :
۱- ساق آنها به قدری بلند باشد که بازوها را بپوشاند .
۲- کلیه قسمت های آن دارای مقاومت کافی در مقابل مواد سمی و تحریک کننده باشد .
۳- فاقد سوراخ یا پارگی باشد .
کارگرانی که موقع کار پاهایشان با مواد اسیدی و قلیائی تماس دارند ، در رطوبت کار می کنند ، در معرض سقوط اجسام سنگین قرار دارند ، خطر برق گرفتگی آنها را تهدید می کند و … باید از کفش حفاظتی متناسب با نوع کار استفاده نمایند . کارگرانی که با مواد خورنده سر و کار دارند از کفش لاستیکی بدون بند باید استفاده کرده و این کفش ها می بایست کاملا پا و قوزک پا را بپوشانند . کفش کارگرانی که در آب و رطوبت کار می کنند باید از نوع لاستیکی با ساق های بلند تا زانو باشد.
کفش کسانی که در معرض سقوط اجسام سنگین می باشند باید دارای پنجه فولادی باشد و کفش کارگرانی که در معرض خطرات برق گرفتگی قرار دارند باید دارای تخت لاستیکی باشد و بالاخره در محل هایی که در اثر ایجاد جرقه امکان خطر انفجار و آتش سوزی وجود دارد ، به هیچ عنوان نباید از کفش میخ دار استفاده شود .
به منظور حفاظت ساق پا تا روی کفش ها در مواقعی که کارگران در معرض ترشحات اسیدی ، قلیایی ، جرقه های آتش ، ریختن مواد مذاب یا مایعات داغ قرار دارند باید از گتر حفاظتی استفاده نمایند .
مثلا نوع گترهای مورد استفاده درکارگاه های ریخته گری باید از جنس مواد نسوز باشد و این گترها باید تا زانوی پا را بپوشاند و کاملا به وسیله بندک یا سگک به پاها بچسبند ، بطوریکه مانع داخل شدن مواد مذاب به داخل پاهای کارگر شوند .
بطور کلی در کارگاه هایی که گرد و غبار یا گازهای زیان آور و سمی ایجاد می کنند ، موقع کار دستگاه ها ، باید هوای آلوده محل به وسیله هواکش های مناسب ، تهویه و به خارج از محیط کار هدایت شوند که درباره نحوه تهویه در بخش هوای کارگاه ها به تفصیل صحبت شده است . در صورتی که امکان تهویه مناسب در کارگاه وجود نداشته باشد ، می بایست برای کارگران جهت جلوگیری از ورود گازهای زیان آور و یا گرد و غبار به داخل ریه آنها ماسک های حفاظتی مناسب تهیه و در اختیارشان قرار داد که به شرح زیر می باشند :
۱- ماسک های فیلتر دار ضد گرد و غبار
ماسک های مذکور دارای فیلتر هایی از جنس دستمال کاغذی ، پنبه و الیاف مختلف بوده و موقع استفاده گرد و غبارهای معلق در محیط کار از طریق فیلتر های مذکور جذب و هوای نسبتاً سالم تری وارد ریه کارگر می شود . فیلتر ماسک های مذکور را می توان گاهی تمیز نمود . در بعضی از کارگاه ها که کارگران هنگام کار در معرض گرد و غبار قرار دارند و از استفاده ماسک های فیلتر دار به علت عرق کردن اطراف دهان و بینی امتناع می ورزند می توان از طریق آموزش های لازم آنها را عادت به استفاده از این نوع ماسک ها داده یا از ماسک های کاغذی یک بار مصرف و پارچه های لطیف که دارای سوراخ های ریزی می باشند ، استفاده نمود که معمولا پارچه های مذکور را به صورت چند لا کرده و مقابل دهان و بینی می بندند .
۲- ماسک های فیلتر دار ضد گاز :
گازهای سمی که در بعضی از کارگاه ها تولید می شوند عبارتند از گاز کلر ، اکسید کربن ، بخارات اسید سولفوریک و غیره که در بخش مربوط به بیماری های ناشی از مواد شیمیایی توضیحات لازم داده شد . برای خنثی کردن هر یک از سموم فوق از ماسک های فیلتر دار ضد گاز که دارای فیلتر های خنثی کننده انواع گاز با رنگ و نشان مخصوص به آن نوع گاز قابل تشخیص می باشند باید استفاده نمود ، مدت استعمال هر فیلتر محدود بوده و پس از آنکه قابلیت خنثی کردن گاز مورد نظر را از دست داد باید بلافاصله تعویض شود . لازم به تذکر است که استفاده از ماسک های فیلتر دار با مواد شیمیایی مجهز به محفظه فیلتر دار در محل های کوچک که تهویه کامل نمی باشد و میزان اکسیژن آن کم می باشد ، مثل چاهای فاضلاب و غیره ممنوع می باشد .
۱- استفاده کارگران از وسائل حفاظت انفرادی مثل لباس کار ، دستکش و ماسک مخصوص جوشکاری
۲- وجود هواکش موضعی جهت هدایت دود و بخارات سمی ناشی از جوشکاری به خارج کارگاه .
۳- نصب پاراون در اطراف محل جوشکاری به منظور جلوگیری از انتشار نورهای خیره کننده ناشی از جوشکاری به اطراف ممکن است ایجاد مزاحمت و ناراحتی برای سایر کارگران بنماید .
۴- ماسک های مجهز به کپسول حاوی اکسیژن :
۵- با توجه به اینکه استفاده از ماسک های فیلتر دار شیمیایی مذکور در محل هایی که کمبود اکسیژن فشرده قابل حمل استفاده نمود .
معمولا استفاده از این قبیل ماسک ها برای نجات کارگران معادن یا حریق زدگان در دود و آتش یا کارگرانی که در چاه ها دچار گاز گرفتگی می شوند ، توسط گروه های نجات مصدومین می باشد .
در بعضی موارد می توان به جای ماسک تنفسی مجهز به کپسول اکسیژن از ماسک تنفسی که دارای یک لوله لاستیکی بلند تا حدود ۱۵ الی ۲۰ متر است و با هوای آزاد تماس دارد ، استفاده نمود . استفاده از این نوع ماسک معمولا توسط کارگران تخلیه فاضلاب ها یا کارگران نقاش و غیره صورت می گیرد .
۱- کارگر برق کار و مخابرات :
کلاه ایمنی ، دستکش و کفش ایمنی عایق الکتریسیته است و در صورت لزوم کمربند ایمنی ، ابزار کار با دسته های عایق الکتریسیته .
۲- کارگر ساختمانی :
دستکش لاستیک ، کفش ایمنی ، کلاه ایمنی و در صورت لزوم کمربند ایمنی
۳- کارگر تراشکار :
عینک تراشکاری ، کفش ایمنی و در صورت لزوم سربند و مچ بند .
۴- جوشکار و کمک جوشکار :
کلاه و کفش ایمنی ، عینک یا ماسک جوشکاری ، پیش بند و آستین و گتر چرمی و در صورت لزوم کمربند ایمنی .
۵- کارگر رنگ کار یا نقاش :
کلاه گوشی دار پلاستیکی ، دستکش پلاستیکی ، ماسک یکبار مصرف ضد گرد و غبار (ماسک کاغذی) ، چکمه پلاستیکی .
۶- کارگر شیشه گر :
عینک حفاظتی ، دستکش و پیش بند چرمی و گتر چرمی
۷- کارگر مقنی یا چاه کن :
کلاه ایمنی ، دستکش لاستیکی ، چکمه لاستیکی ، ساق بلند ، کمربند ایمنی مجهز به طناب نجات ، چراغ قوه یا چراغ روشنایی سیار با ولتاژ کمتر از ۲۴ ولت ، ماسک مجهز به کپسول اکسیژن و در صورت لزوم ماسک ضد گاز و عینک حفاظتی ضد گرد و غبار .
۸- کار با مایعات شیمیایی یا اسیدها :
عینک ضد اسید ، دستکش پلاستیکی ساق بلند ، پوتین پلاستیکی ، ژاکت و پیش بند پلاستیکی .
۹- کارگر نجار :
کفش ایمنی ، دستکش چرمی ، ماسک ضد گرد و غبار ، عینک حفاظتی و در صورت لزوم گوشی حفاظتی .
۱۰- کارگر مکانیک :
عینک تراشکاری ، دستکش چرمی ، کفش ایمنی
۱۱- کارگر ریخته گر و قالب ریز :
کلاه ایمنی ، عینک حفاظتی ، دستکش ، پیش بند و گتر نسوز ، کفش ایمنی و ماسک بخارات مضر.
۱۲- کارگر توربین بخار :
گوشی حفاظتی ، کفش تخت لاستیکی و در صورت لزوم دستکش ایمنی
۱۳- کارگر آهنگر :
کفش ایمنی ، دستکش و پیش بند چرمی ، عینک تراشکاری و در صورت لزوم گوشی حفاظتی .
۱۴- حلبی ساز :
دستکش کف چرمی ، پیش بند چرمی و در صورت نیاز کفش ایمنی .
۱۵- کارگر آزمایشگاه :
عینک ضد اسید ، دستکش پلاستیکی ساق بلند ، پیش بند پلاستیکی و در صورت لزوم گتر حفاظتی ، ماسک حفاظتی بخارات مضر .
۱۶- کارگر معدن:
کلاه ایمنی ، پوتین ایمنی لاستیکی ساق بلند ، ماسک حفاظتی ، دستکش حفاظتی ، چراغ ایمنی معدن و در صورت لزوم کمربند حفاظتی مجهز به طناب نجات
۱۷ – کارگر چاپخانه :
دستکش پلاستیکی آزمایشگاه ، پیش بند پلاستیکی ، چکمه پلاستیکی معمولی ، ماسک حفاظی بخارات مضر .
۱۸- کارگر سردخانه :
دستکش حفاظتی ، پیش بند حفاظتی ، لباس کامل سردخانه ، پوتین ایمنی و کلاه حفاظتی .
۱۹– جا به جا کردن اشیا سنگین :
کلاه ایمنی ، دستکش چرمی ، پوتین ایمنی .
اگر در معرض سقوط یا پرتاب شدن اجسام قرار دارید باید کلاه حفاظتی مقاوم و در عین حال سبک بر سر بگذارید تا آسیب نبیند .
