- وقتی زمین از نفت آلوده می شود، می توان آلودگی آن را که بسیار خطرناک است با برخی گیاهان کاهش داد که اصطلاحا گیاه پالایی گفته می شود. در این میان گیاهان علف‌ها و لگوم‌ها از اهمیت بیشتری برخوردارند. در پدیده گیاه پالایی همکاری بین ریشه گیاه و میکروارگانیسم‌های خاک در جهت حذف آلودگی انجام می‌شود بطوریکه ترشحات ریشه گیاه محیط مناسب را جهت رشد و تکثیر میکروارگانیسم‌های خاک فراهم آورده (محیط ریزوسفری) که میتواند به حذف الودگی نفتی توسط جمعیت میکروبی کمک نماید. همچنین ریشه گیاه می‌تواند مقداری از ترکیبات نفتی خاک را جذب کرده و در حذف آلودگی دخیل باشند. علف‌ها به خاطر گستردگی ریشه خود در خاک، بین ریشه آن‌ها و آلودگی بیشترین تماس ایجاد شده که در حذف آلودگی اهمیت زیادی دارد.

 

بعضی از میکرو ارگانیسم‌ها قادرند از ترکیبات نفتی آلوده کننده خاک به عنوان غذا استفاده کرده و سبب کاهش آلودگی خاک شوند. بعضی باکتری‌ها دارای قابلیت بالایی در کاهش یا حذف آلودگی‌های نفتی خاک هستند به این خاطر از آن‌ها در حذف زیستی نفت استفاده می‌شود. استفاده از گیاهان نیز در کاهش آلاینده‌های نفتی امروزه مورد توجه قرار گرفته که در اصطلاح به آن گیاه پالایی (Phytoremediation) گفته می‌شود.

بیش از نیمی از منابع نفتی جهان متعلق به ایران بوده و این کشور سالانه به طور میانگین ۳۰ میلیون تن محصولات پتروشیمی تولید می‌کند. ایران در ذخایر گازی بعد از روسیه مقام دوم را داشته و و بیش از ۲۵ هزار کیلومتر خطوط انتقال نفت و گاز از آنِ ایران می‌باشد. ایستگاه انتقال سوخت گیری در ایران بیش از ۱۳۰۰ عدد بوده و ۱۰ هزار تانکر حمل و نقل فرآورده‌های نفتی را در این کشور بر عهده دارند.

با کاشت گیاه جو، یونجه و شبدر می‌توان خاک‌های آلوده به مواد نفتی را پاکسازی کرد که میزان پاکسازی آن‌ها به ترتیب برابر با ۸۶، ۸۱ و ۸۰ درصد می‌باشد. به این عمل گیاه پالایی گفته می‌شود. در گیاه پالایی ریشه گیاهان و میگروارگانیسم‌های موجود در خاک با همدیگر باعث حذف آلودگی موجود در خاک می‌شوند.

آلودگی نفتی چیست و چگونه رخ می‌دهد؟

آلودگی نفتی ناشی از نشت نفت، ترکیدن لوله‌های نفت، حفاری نفتی، اکتشاف منابع جدید و سر ریز نفت از چاه‌ها یکی از عوامل مهم آلودگی در خشکی و در دریا محسوب می‌شود. برخی از این حوادث نفتی، کوچک و قابل کنترل می‌باشند، اما برخی هم بسیار فاجعه بار و آسیب زننده هستند. در این مطلب قصد داریم در مورد این نوع آلودگی، منابع آلوده کننده نفتی دریاها، نشت نفتی و راهکار‌های مقابله با آن و تأثیر انتشار نفت بر جوامع گیاهی و جانوری بررسی و تجزیه و تحلیل کنیم. اگر تمایل دارید مطالب بیشتری در این زمینه یاد بگیرید در ادامه مطلب با ما همراه باشید.

آلودگی نفتی چیست؟

آلودگی نفتی Oil pollution نوعی آلودگی بوده که به خاطر حفاری، نشت نفت از طریق کشتی ها، چاه‌های نفت، تأسیسات نفتی موجود در سواحل، ترکیدگی لوله‌های نفت و… اتفاق می‌افتد و باعث آلودگی اقیانوس‌ها و دریا‌ها می‌شود. البته این نوع آلودگی در خشکی هم رخ می‌دهد، ولی چون در دریا آسیب وارده خیلی زیادتر از آسیب‌های آن در خشکی است ما در این مطلب قصد داریم که آلودگی نفتی در دریا و آثار و خسارات آن را بر زندگی دریایی مورد توجه و بررسی قرار می‌دهیم.

طبق تحقیقات انجام شده توسط آکادمی علوم آمریکا میزان ورود سالانه نفت در آب‌های سرتاسر جهان حدود ۳ میلیون و ۱۰۰ هزار تن می‌باشد که سهم لوله‌های انتقال نفت از این مقدار، نصف این میزان می‌باشد.

هنگام وقوع جنگ زیانبارترین آلودگی نفتی رخ می‌دهد. در جنگ عراق و کویت و حمله عراق به نفت کش‌ها و سکو‌های نفتی کویت حدود ۹۱۰ میلیون نفت وارد دریای خلیج فارس شد. در طول ۸ سال جنگ ایران و عراق هم نفت زیادی وارد آب‌های خلیج فارس شد مثلاً در سال ۱۹۸۳ در عرض چند ماه معادل حدود ۷۵۰ هزار بشکه نفت وارد این آب‌های نیلگون شدند که، چون کنترلی بر روی آن‌ها انجام نشد این میزان در طول آن سال به ۱ میلیون بشکه رسید.

منابع آلوده کننده نفتی دریا‌ها

۱- چاه ها، دکل‌ها و سکو‌های نفتی، ۲- استخراج نفت، ۳- کشتی ها، ۴- نفت کش ها، ۵- پالایشگاه‌ها و تأسیسات نفتی، ۶- کارخانه‌های پتروشیمی، ۷- ورود زباله‌ها و پسماند‌های خانگی و صنعتی، ۸- مناطق تفریحی قایقرانی، ۹- رسوبات و گرد و غبار‌های نفتی

نشت نفت چیست و چه پیامد‌هایی دارد؟

به انتشار زیان بار و مضر نفت که باعث از بین بردن گونه‌های گیاهی و جانوری دریا‌ها و اقیانوس‌ها شده، نشت نفتی می‌گویند که بیشتر به خاطر این موارد پیش می‌آید: رواناب‌ها و پساب‌های آلوده به نفت شهرها، صنایع و رودخانه‌ها در مناطق ساحلی- حمل و نقل نفت توسط کشتی‌ها و شکستن تانکر‌های انتقال نفت موجود در این کشتی ها- تصادفات دریایی کشتی‌های حامل نفت- بارگیری بیش از حد و سرریز شدن نفت از آنها- تخلیه آب‌های جمع شده ته مخازن نفت کشتی ها- سوراخ شدن تانکر‌های ذخیره زیرزمینی- فعالیت‌های انسانی از جمله حفاری و…- انفجار چاه‌های نفت- شکستگی لوله‌های انتقال- تخلیه تانکر‌های نفتی- نشت نفت در دریا- نشت نفتی.

تأثیرات مخرب نشت نفت از ۲ طریق می‌باشد: ۱- تأثیر بر انسان آتش سوزی ناشی از نفت و به تبع آن آلودگی هوا و ایجاد ناراحتی تنفسی در انسان- آلودگی منابع آب آشامیدنی- تأثیر بر صنعت گردشگری و صنایع استخراج منابع دریایی

۲- تأثیر بر محیط زیست- این تأثیر ناشی از خود نفت بوده و بستگی به مقدار نفت ندارد بلکه زمان و محیط است که بر خسارات و آسیب وارده تأثیر زیادی دارد. نشت نفت و به تبع آن آلودگی نفتی باعث کاهش توانایی عایق بندی پر‌های پرندگان و خز پستانداران، آسیب پذیری آن‌ها در برابر نوسانات دمایی شده و خیلی از نوزادانی که از طریق بوی مادرانشان آن‌ها را تشخیص می‌دهند به خاطر بوی قوی‌ای که نفت دارد قادر به انجام این کار نبوده و در نتیجه گرسنه مانده و نهایتاً هم می‌میرند.

 

آلودگی نفتی بر محیط زیست تأثیرات دیگری دارد از جمله: تخریب فیزیکی مثل آسیب به پوشش بدن پرندگان و پستانداران دریایی- مسموم شدن ارگانیسم‌ها و زندگی دریایی به علت سمیت نفت- کاهش منابع ماهیگیری- کاهش زیبایی شناختی دریا به خاطر سواحل آلوده- کاهش تنوع و زاداوری گونه‌های جانوری در دریا- تغییر زیست گاه و ممانعت از کلونی سازی جانوران- خطر برای انسان به خاطر آلودگی ترکیبات غذایی فرآیند‌های پاکسازی مثل فرآیند اشتعال، جاذب‌های مکانیکی و… هم به نوبه خود باعث آسیب به محیط زیست می‌شوند و بر اکوسیستم‌های ساحلی تأثیر مخربی دارند.

بعد از ریخته شدن نفت در دریا چه اتفاقی می‌افتد؟

نفت خام یک ماده خالص نبوده و انواع هیدروکربن‌ها و مواد سمی از جمله بنزین، تولوئن و زایلن و انواع ترکیبات گوگردی در آن وجود دارند که تفاوت‌های فیزیکی و شیمیایی مختلفی دارند. هیدروکربن‌های سبک‌تر سریعا تبخیر شده و باعث آلودگی هوا می‌شوند. برخی از هیدروکربن‌ها به صورت ذرات معلق به حالت شناور در دریا باقی مانده و ماهیان با خوردن آن‌ها مسموم می‌شوند.

برخی دیگر جذب پوست جانوران آبزی می‌شوند، برخی از آن‌ها در کف دریا رسوب کرده و به موجوداتی که در کف دریا زندگی می‌کنند، آسیب می‌زنند. برخی از آن‌ها به شکل یک لایه نازک روی سطح دریا را می‌پوشانند و از نفوذ خورشید به دریا ممانعت می‌کنند. برخی هم با جریان آب، باد و جزر و مد به سمت ساحل رفته و باعث آلودگی سواحل می‌شوند.

بیشترین میزان آلودگی نفتی مربوط به چاه ها، دکل‌ها و سکو‌های نفتی است. فرسوده بودن لوله‌های انتقال نفت از بستر دریا نیز عامل آلوده کننده دیگری است. به طور میانگین از سال ۱۹۶۷ بیشتر از ۲۵ مورد نشت نفتی بزرگ در تمام اقیانوس‌های جهان وجود داشته است.

انتشار نفت در دریا از ۳ طریق فیزیکی و شیمیایی (تبخیر، گسترش، امولسیون، فساد، ته نشینی و…) و بیولوژیکی (تجزیه مواد نفتی به وسیله میکروارگانیسم ها، تبدبل به دی اکسید کربن و…) بر محیط آبی تأثیر می‌گذارد.

نفت بعد از انتشار در دریا با گذشت زمان شروع به تجزیه می‌کند و یک سری فرایند‌های شیمیایی و فیزیکی باعث تغییر ترکیبات موجود در نفت می‌شوند. برخی از مواد با تراکم بالا ته نشین شده و برخی دیگر به علت باد، موج و جریان آب در آب پخش می‌شوند. بعد از این مرحله تبخیر و تجزیه اتفاق می‌افتد که در طی آن هیدروکربن‌های نفتی تبخیر می‌شوند و این عمل باعث افزایش تراکم، جنبش و ویسکوزیته نفت می‌شود و بعد از این مرحله است که فتواکسیداسیون رخ می‌دهد یعنی هیدروکربن‌های نفتی در اثر نور خورشید به ترکیبات هیدروکسی از جمله آلدئید، کتون و نهایتاً به اسید کربوکسیل تبدیل می‌شوند. بر اثر این فرآیند حلالیت نفت تغییر می‌یابد.

راهکار‌های مقابله با آلودگی نفتی و کنترل انتشار نفت

جالب است بدانید حمل و نقل، صنعت، فعالیت اقتصادی و نیروگاه‌های ساحلی به ترتیب باعث ۶۰، ۱۷، ۱۲ و ۶ درصد انتشار نفتی می‌شوند. روش‌های کنترل این انتشار عبارتند از: ایجاد شناور‌ها یا سد‌های مکانیک به عنوان موانع شناور بر روی آب عمل کرده و از پخش شدن و نشت آن جلوگیری می‌کنند.

اسکیمر‌های نفتی به قایق‌های کوچکی که باعث پاکسازی نفت از آب‌ها می‌شود اسکیمر گفته می‌شود که برخی از آن‌ها پمپ‌هایی دارند که نفت شناور را با استفاده از نیروی مکش جدا و پاک می‌کنند.

جاذب‌های نفتی، جاذب‌ها اسفنج‌های جمع آوری کننده و پاکسازی نفت می‌باشند.

مواد پخش کننده، این مواد، مواد نفتی را می‌شکنند و آن‌ها را تقسیم می‌کنند و بعداً این مواد شکسته شده را از سطح رویی آب پخش و پراکنده می‌سازند.

ترمیم زیستی، باعث افزایش تجزیه زیستی شده و باکتری‌ها باعث افزایش اکسید شدن نفت می‌شوند. تجزیه زیستی که عبارت است از تجزیه میکروبی، بلعیده شدن نفت توسط زئوپلانکتون‌ها و تجزیه توسط بی مهره گان و مهره داران آبزی.