چک لیست ایمنی در محیط آزمایشگاه
ایمنی در آزمایشگاه
چک لیست ایمنی محیط آزمایشگاه
آيا قبل از ترك آزمايشگاه دست هايتان را مي شوييد؟
آيا در آزمايشگـاه از روپوش مخصوص، ماسك/عينک ايمني، دستكش و كفش و ... استفاده مي كنيد؟
آيا علائم خطر مناسب و شماره تلفن هاي تماس اضطراري در آزمايشگاه نصب شده است؟
آيا همة ظروف آزمايشگاهي موجود در آزمايشگـاه شما داراي برچسب ويژه هستند؟ آيا با مفاهيـم برچسب ها آشنا هستيد؟
آيا مواد شيميايي موجود در آزمايشگاه شما به روش مناسبي ذخيره و نگهداري مي شوند؟
آيا نحوة جابجايي و استفاده صحيح از مواد شيميايي موجود در آزمايشگاه به شما آموزش داده شده است؟
آيا در مورد محل نگهداري و استفاده (صحيح) از وسايـل ايمني (دوش، چشم شوي، انواع هود و غيره) در آزمايشـگاه، آموزش هاي لازم را ديده ايد؟
آيـا از روشهاي اضطراري در صورت تماس با مواد شيميايـي (خطرناك)، نشت و ريـزش مواد، آتش سوزي يا انفجـار آگاهي داريد؟
آيا نحوه تفكيك و دفن مواد شيميايي مورد استفاده (در آزمايشگاه) را مي دانيد؟
آيا همة تجهيـزات كنترل كننـدة الكتـريكي/مكانيكي (براي مثال هودهاي بخار) سالم هستند؟
آيا مي دانيد بعد از پايان ساعات كاري روزانه، چه كسي را (و چگونه) در جريان حضور خود در آزمايشگاه قرار دهيد؟
آيا در دوره هـاي آمـوزشي ويـژه آزمايشگاه كه توسـط سرپرست آزمايشگاه (استـاد راهنما) داير مي گردد، شركت مي کنيد؟
آگـاهي
· از شرايط و فعاليت هاي خطرناك مطلع شويد و نسبت به رفع آن سريعاً اقدام نماييد.
· تمامي محل هاي ذخيره و نگهداري، يخچال ها و غيره را برچسب مناسب زده و همة مواد شيميايي را در ظروف داراي برچسب مناسب نگهـداري كنيد.
o تاريخ دريافت و بازكردن همه بطري ها را ثبت نماييد.
o تاريخ انقضاي مواد شيميايي را ثبت نماييد.
o شرايط نگهداري ويژه را يادداشت كنيد.
· هنگاميکه كه در معرض هر يك مواد خطرناك زير قرار مي گيريد، اقدامات حفاظتي مناسب را انجام دهيد.
o تركيبات راديواكتيو
o مواد شيميايي خطرناك زيست محيطي
o مواد سرطان زا
o گازهاي فشرده
o مواد اشتعال زا
o مواد خورنده
o مواد سمي
o مواد واكنش گر
· به هنگام نگهداري، مواد شيميايي را در گروههاي سازگار تفكيك كنيد.
· دربارة واكنش هاي بالقوة تجهيزات و لوازم آزمايشگاهي با مواد شيميايي مورد استفاده يا ذخيره شده در آزمايشگاه كسب آگـاهي كنيد: مثلا" آيا مواد اكسيدكننده ها مستقيماً در قفسه هاي چوبي نگهداري مي شوند؟
· علائـم ایمنی هشدار دهنـده (اخطار) را بـراي خطرات غيرمعمول از قبيـل مـواد قابـل اشتعال، مواد خطرناك زيست محيـطي يا وسائـل بخصوص ديـگر (در محـل هاي مناسب) نصب كنيد.
· براي جلوگيري از واكنش هاي شديد، محلول هاي غليظ را به درون محلول هاي رقيـق بريزيد (يعني هميشه اسيد را به آب اضـافه كنيد، نـه آب را بـه اسيد).
· تجهيزات آزمايشگاهي را صرفاً براي کار ويـژه آن استفاده کنيد.
دستگاه هاي مـورد استفـاده بـراي واكنش هاي خطرناك را بدون حركت دادن آنـها تا وقتي كه واكنش هاي شيميايي بطور كامل تكميـل شود، در جاي مناسب نصب و تثبيت كنيد.
پیشگیری از آتش
· منابع قابل اشتعال در محوطه آزمايشگاه را شناسايي كنيد (براي مثال، شعله هاي باز، گرما و تجهيزات الكتريكي).
· عوامل قابل اشتعال را در كمترين مقدار ممكن خريـداري و در محل مناسب ذخيره كنيد.
· محـلول هاي قابل اشتعال را كه نيـاز به خنك شدن دارنـد در يخچال هاي ضد انفجار نگهداري كنيد.
· محلول هاي قابل اشتعال را در كابينت ها و يا ظروف ايمن مناسب نگهداري كنيد.
· عوامل ناسازگـار را كنار يكديگر نگهداري نكنيد (مثلاً اسيدها با مواد اشتعال زا).
· اِترها يا مواد شيميايي هم نـوع را براي مـدت طولاني نگهداري نكنيد، زيرا ممكن است پراكسيدهاي منفجر شونده تشكيل گردند.
· از سالم بودن كابـل هاي برق اطمينان حاصل كنيد.
· در صورت بروز آتـش سوزي، از آن محل فاصله بگيريد.
· محـل، وضعيت و چـگونگي استفـاده از كپسول هاي اطفاء حريق را بدانيد.
· هرگونه شكسته شدن پلمپ ها، آسيب ها، كاهش فشار (آب يا گاز) يا نصب نامناسب تجهيزات و لوازم آزمايشگاهي را گزارش دهيد.
· براي استفاده به موقع و مناسب، آبپاش اتوماتيـك هشدار دهنده آتش، بايستي هميشه تميز و سالم باشند.
مواد شيميايی نبايد در فاصله 50 سانتيمتر پايين تر از سر آبپاش نگهداري شوند
حفظ و نگهـداری
· خطرات ايمني را با حفظ و نگهداري محيـط هاي كار در وضعيت مطلوب از بين ببريد.
· حداقل دو خروجي باز (بدون مانـع) در آزمايشگاه تعبيـه شده باشد.
· حداقل دو راهروي باز (بـدون مانـع) به طرف درهاي خروجي آزمايشگاه ايجاد شده باشد.
· همـواره، مواد و وسايـل غير ضـروري را از روي ميزهاي كار، هـودهاي بخار، كف آزمايشـگاه، راهروها و ... بـرداشته و در محل هاي مناسب قرار دهيد.
· نيـكمت هـا، ميـزهاي كـار و ديـگر سطـوح آزمايشگاهي را پس از هـر بار استفـاده با يك مـاده پـاك كننـده يـا ضـد عفوني كننده تميز نماييد.
· همـة تجهيـزات بايستي قبـل از استفاده بازرسي شوند.
· شيشه آلات مورد استفـاده درآزمايشگـاه بايد از جنس بروسيليكات باشند.
· در صورت استفاده از مواد پاك كننده دي كرومات يا اسيد سولفوريك در آزمايشگاه، دقت كنيد كه پاك كردن فقط محدود به هود بخار باشد، در غير اين صورت كلريدهاي سمي كلرومتيل از محلول كرومات/اسيد سولفوريك آزاد مي شوند.
· سعی شـود از محـلول هاي پاك كنندة غيركروماتي استفاده شود.
· در صـورتي كه آزمـايشها ناتمام مانده باشند، يادداشتي حاوي نوع مواد شيميايي مورد استفاده، نام و نام خانوادگي آزمايشگر و شماره تماس او در كنار دستگاههاي مورد استفاده قرار داده شود.
· كف آزمايشگـاه را در همـة اوقـات خشـك نگهداريد.
· در صورت ريـزش هرگونه مواد شيميايي يا آب، کـف آزمايشگـاه را بلافاصـله تميز كرده و با قراردادن علائـم هشـدار، ديگران را نسبت به خطرات بالقوه سُرخوردن آگــاه نماييد.
· بر روي همة ماشين آلات و تجهيزات تحت تعمير يا تنظيم، بايستي قبـل از آنـکه قابـل استفاده باشند، برچسب هشدار نصب گردد.
· سيفون هاي كف آزمايشگاه و سينك ها بايستي به طور مرتب تخليه شده و شسته شوند تا از خروج گـازهاي نامطبـوع يا آزاد شدن بوي مواد شيميايي در جلوگيري شود.
· سيفون هايي كه به طور مرتب مورد استفاده قرار نمي گيرند براي ممانعت از تبخير آب بهتر است با 20-30 ميلي ليتـر روغن معدني پر شوند.
· همة سيلندرهاي گاز فشرده بايستي به طور محكم با زنجير يا طناب بصورت ثابت بسته شوند.
· سيلندرهاي خـالي را علامت گذاري كنيد و تمام اقدامـات حفاظتي و ايمني را در مورد آنـها همـانند سيلندرهاي پر رعايت كنيد.
· کليه امور خـدمات و نگهداري بايستي توسط پرسنل متخصص و مجاز انجام پذيرد.
اقدامـات اضطـراري
· در صـورت بروز هرگونه حادثه، با شماره تلفن هاي اضطراري تماس حاصل كنيد.
· روشهـا و برنامه هاي تخـليه اضطـراري را فرا گيريد.
· اسامي و شماره تلفن پرسنل آزمايشگاه و مسئوليني كه مي بايست در صورت بروز حادثه با آنها تماس گرفته شود، در محل مناسبي داخل آزمايشگاه و يا بر پشت درب ورودي آزمايشگاه نصب شده باشد.
· در صورت نشت يا ريخته شدن مواد سمي، فـرّار يا قابـل اشتعال، (در صورت امکان) تجهيزات ايجاد كننده شعله يا جرقه را بلافاصله خاموش كرده و آزمايشگاه را تخليه كنيد.
· محل، نحوة استفاده و محـدوديت هاي وسايل ايمني (حفاظتي) زير را بدانيد:
o ايستگاه چشم شوي
o هود بخار
o زنگ خطر آتش سوزي
o جعبه كمك هاي اوليه
o دوش ايمني
o تنفسي حفاظتي
o كپسول/ تجهيزات اطفاء حريق
o مواد پاك كنندة محلولهاي ريخته
· پنجره هاي درب ها وآزمايشگاه را هنگام انجام آزمايشها نپوشانيد تا مشخص باشد كسي نياز به كمك فوري دارد.
· هرگونه نشت يا ريخته شدن مايعات را بلافاصله پاك نماييد.
· در صورت بروز نشت يا ريخته شدن محـلول هاي شيميايي در سطح وسيع، با شماره تلفن اضطراري تماس بگيريد.
· در صورتي كه مواد نشتي يا ريخته شده، افـراد خارج از محوطـه آزمايشگـاه را در معرض خـطر يا آسيب قـرار دهـد، مطابـق دستورالعمل هاي استاندارد اضطراري آزمايشگاه عمل نماييد.
· در صورت بروز آتش سوزي يا انفجار:
o كنترل خود را از دست ندهيد و خونسردي خود را حفظ کنيد.
o نزديکترين زنگ خطر آتش سوزي را فعال نماييد.
o از ساختمان (محل حادثه) خارج شويـد و در يك محل ايمن (دور از خطر) قرار بگيريد.
o با تلفن هـاي اضطـراري جهت گـزارش حالت اضطراري تماس بگيريد
دفـع ضـايـعات آزمايشگاهي
· سعي كنيد ضـايعات آزمايشگاهي را از ابتدا با محـدود كردن مقـادير مـواد خريداري شده به حداقل برسانيد.
· ضايعات شيميايي را تفكيك كرده و براي دفـن آماده نماييد.
· همه ضـايعات را با بسته بندي منـاسب دفن كنيد.
چشم ها
· عينک آزمايشگـاهي بايستي راحت بوده و تمام چشم ها و اطراف صورت را فرا گرفته و در عين حال مانـع از فعاليت و جابجايي محقق نباشد.
· در صورت نيـاز به پوشش چشمها، نصب علائم مبني بر استفاده از عينك يا ماسک محـافظ چشم و صورت در آزمايشگاه الزامي است.
· در صورت كار با هر يك از مواد زير، استفاده از عينك يا ماسک مناسب آزمايشگاهي ضروري است:
o مواد محرك، خورنده ها، يا مواد سوزش آور
o استفاده از شيشه آلات تحت خلاء يا تحت فشار (افزايش يا كاهش فشار)
o مواد سرمازا
o مواد قابل اشتعال
o مواد راديواكتيو
o مواد منفجره
o ليزرها (حفاظت ويژه از ليزرها ضروري است)
o نور فرابنفش
o مواد خطرناك زيست محيطي
بدن
· روپوش ويژه آزمايشگـاه براي حفاظت از لباس و پوست بدن در مقـابل مـواد شيميايي يا پخش شونده طراحي شده است.
· روپوش ويژه آزمايشگـاه بايستي هميشه متناسب با اندازه بدن و قد آن بايستي تا زانوي كاربر باشد.
دست ها
· پرسنل آزمايشگاه همواره بايد دستكش هاي محافظ در داخل آزمايشگاه بپوشد.
· علاوه بر حفاظت در برابر مـواد شيميايي خطرناك، بعضي از دستكش ها مي توانند بخارات را جذب كرده يا دست ها را در مقابل حرارت (گرما) حفاظت كنند.
· قبل از استفاده از دستكش ها، از وضعيت و سـالم بودن آنهـا (سوراخ شدگي، پارگي و ...) اطمينان حاصل كنيد.
· بـراي درآوردن دستكش ها، ابتـدا از مچ دست شروع كـرده و دستكش را به طرف انگشتان بيرون كشيد.
· بلافاصـله پس از درآوردن دستكش ها، دست هاي خود را بشوييد.
پاها
· هدف از حفاظت از پاها، جلوگيري از آسيب ديدگي در هنگـام تماس با مواد شيميايي خورنده، اشياء سنگين، شـوك الكتريكي (برق گرفتگي در سطوح خيس) و ... مي باشد.
· آسيب پذيرترين قسمت بدن، هنگام ريزش يا سقوط مواد شيميايي خورنده يا اشياء سنگين، پاها هستند.
· در محيط آزمايشگـاه، كفش هايي توصيـه مي شوند كه به طور كـامل پاها را پوشانده و آنها را كاملاً حفاظت كند.
· پوشيدن انواع كفش هاي زير در آزمايشگاه ممنوع است:
o صندل ها و دمپايي
o کفش هاي ورزشي و فابريک
o كفش هاي کف چوبي
o كفش هاي پاشنه بلند
گوش ها
· استفـاده از ماسک محـافظ گـوش در مکان ها و مواقعيکه كه سطح صدا بالاتر از 85 دسي بل باشد الزامي است.
· در مکـان هايي كه صـداهاي بيش از حـد مجاز وجـود دارد، حتماً بايستي علائم هشدار دهنده استفاده از ماسك گوش، نصب گردد.
· انواع محافظ گوش عبارتند از:
o توپي های گوش: با پوشاندن گوش، حفاظت اوليـه را نسبت به ورود صدا ايجاد مي كنند.
o گوشی محافظ: حفاظت بيشتری را در مقابل صدا ايجاد كرده و استفاده از آنها بسيار راحت تر از توپي هاي گوش مي باشد.
o پنبه گوش: محافظ هاي ضعيفي در مقابل صدا بوده و استفاده از آنها به هيچ وجه توصيه نمي گردد.
بيني
· بعضي از روشها وفعـاليت هاي آزمايشگـاهي مي توانند بخارات محرك سمي و مـواد آلوده كننده ايجاد كنند. لذا حفاظت از دستگاه تنفسي در اينگونه شرايط ضرورت پيدا مي كند.
· پرسنل آزمايشگاه، در صورت احساس تغيير در كيفيت هوا (آزمايشگـاه/محيط كار)، بايستي مراتب را فوراً اطلاع رساني کنند.
اقدامات ايمني هنگام كار در آزمايشگاه
· استفاده از آزمايشگاه تنهـا منحصر به افرادي است كه مجاز هستند.
· ورود اطفـال و كودكان به آزمايشگاه اكيداً ممنوع مي باشد.
· استعمال دخـانيـات، خـوردن، آشاميـدن، نگهداشتن موادغذايي، نوشيدني ها، تنباكو و استفاده از مواد آرايشي در آزمايشگاه مطلقاً ممنوع است.
· استفاده از لنز تماسي چشمي، بدون استفاده از عينک محافظ، در آزمايشگاه توصيه نمي گردد.
· به هنگام كـار و جابجايي مـواد شيميايي، مواد خطرناك زيست محيطي يا مواد راديوايزوتوپ در محيط آزمايشگاه، از روپوش هاي مخصوص آزمايشگـاه (كه قد آن تا زانوي كاربر باشد) و ماسك هاي چشمي استفاده كنيد.
· موهاي بلند خود را به هنگام كـار با مـواد شيميايي، مواد خطرناك زيست محيطي، راديوايـزوتوپ ها، يـا جابجايي ماشين آلات و تجهيزات آزمايشگـاهي، (در پشت سر خود) ببنديد.
· همواره آزمايشگاه و محل كار خود را تميـز نماييد و مـواد شيميايي، بيولوژيكي غيرضروري و تجهيزات بلامصرف را در محل مخصوص خود قرار دهيد.
· از جا گذاشتن بطري های مخصوص مـواد واكنش گر (پر يا خالي)، در كف آزمايشگاه خودداري كنيد.
· تنها با مـوادي كـار كنيد كه از ميـزان اشتعـال پـذيري، واكنش دهي، سميت و نيز روشهاي صحيح جابجايي و ذخيره آنها و اقدامات اضطراري مربوطه آگاهي داريد.
· خروجي ها و راهروها را در همة مواقع باز (و بدون هرگونه مانع) نگهداريد.
· تا حد امكـان، از كار به تنهايي در محيط آزمايشگـاه خودداري كنيد.
· اگر طبيعت كـار شما اقتضاء مي كنـد كه به تنهايي در آزمايشگاه كـار كنيد، بايستي حضور خود را به مسئول آزمايشگاه و يا همكاران ديگر اطلاع دهيد.
· هرگونه حـوادث و اتفاقات خطرناك را سريعاً به اطلاع سرپرست آزمايشگاه و مسئولين ذيربط برسانيد.
اقدامات لازم قبل از ترك آزمايشگاه
· ضايعات آزمايشگـاهي را شناسايي، بسته بندي و طبق مقررات استاندارد به خارج از محيط آزمايشگاه منتقل كنيد.
· تجهيزات و وسايل خراب را خاموش و با رعايت مقررات استاندارد از محيط كار (و دسترس ديگران) خارج كنيد.
· سطوح كاري و کليه تجهيزات مـورد استفاده را ضدعفوني كنيد.
· به هنگام اتمام كار و ترك آزمايشگاه، تجهـيزات و وسايل استفـاده نشده را به محل اصلي خود بازگردانيد.
· روپوش مخصوص آزمايشــگاه را در داخل آزمايشگـاه قرار دهيد.
· از خاموش بودن تجهيزات برقي و گازي مورد استفاده اطمينان حاصل نماييد.
· دست هاي خود را با دقت بشوييـد.
· درب آزمايشگاه را بسته و از قفـل بودن آن اطمينان حاصل نماييد.
بازرسی های هفتگي آزمايشگاه
· چشم شويها
· وسايل اطفاء حريق
· جعبة كمك هاي اوليه
· هود بخار
· لوله كشي ها و اتصالات تحت فشار
· محل هاي ذخيره و نگهداري مواد شيميايي
ارزيابي خطرات آزمايشگاهي
· شيميائي
· فيزيكي
· بيولوژيكي
· ارگونوميكي
· مكانيكي
· راديواکتيو
· الکتريکي
